بازار ساز خودکار چیست؟

بازارساز خودکار (AMM) چیست و چه کاربردی در معاملات رمزارزها دارد؟

حوزه دیفای برای پیشرفت و رسیدن به هدف نهایی خود، یعنی جایگزینی اقتصاد سنتی فعلی، نیاز به تکنولوژی‌های بخصوصی دارد تا به این هدف نزدیک‌تر شود. بازارساز خودکار یا Automated Market Maker که به اختصار با عنوان AMM نیز شناخته می‌شود، یکی از مهمترین ابداعات حوزه دیفای است که در موارد مهمی مانند صرافی‌های غیرمتمرکز و ییلد فارمینگ، ابزاری کاربردی به حساب می‌رود.

بازارساز خودکار به نوعی یاری کننده‌ صرافی‌های غیرمتمرکز است تا به‌عنوان جایگزین برای دفتر ثبت سفارشات یا (Order Book) در صرافی‌های متمرکز استفاده شود و کاربران را به سمت پلتفرم‌های غیرمتمرکز جذب کند. (پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی با دفتر ثبت سفارشات، مقاله راهنمای جامع معاملات اسپات را مطالعه کنید.)

در این مقاله تصمیم داریم ابتدا بازارساز را توضیح داده و سپس بازارساز خودکار و نحوه عملکرد آن به طور کامل بررسی کنیم.

بازارساز (Market Maker) چیست؟

برای درک عمیق‌تر از بازارساز خودکار، بهتر است در ابتدا به صورت کوتاه با مفهوم بازارسازی آشنا شویم. بازارسازی به ترکیبی از فرآیندهایی گفته می‌شود که حاصل آن، تامین نقدینگی و تعیین قیمت یک دارایی مالی است.

برای مثال دفتر ثبت سفارشات و سیستم تطبیق معاملات بین خریدار و فروشنده، تسویه حساب و تحویل ارز به کیف پول معامله‌گر، همگی سیستم‌هایی هستند که صرافی‌های غیرمتمرکز را در تامین نقدینگی مورد نیاز برای معاملات ارزهای‌ دیجیتال و تعیین قیمت آن‌ها همراهی بازار ساز خودکار چیست؟ می‌کند.

عدم وجود خریدار و فروشنده‌ی کافی و در نتیجه عدم تامین نقدینگی مناسب موجب می‌شود که بعضی از صرافی‌های ارز دیجیتال، برای تامین نقدینگی دائمی و جلوگیری از نوسانات قیمتی شدید، با نهادهای مالی بزرگ و بانک‌ها وارد همکاری شوند تا نقدینگی مورد نیاز صرافی‌ها را تامین کنند. این عمل بازارسازی نامیده می‌شود و سازمان‌های تامین‌ کننده نقدینگی بازارساز نامیده می‌شوند.

لازم به ذکر است که نوع بازارسازی در صرافی‌های متمرکز بعضی مواقع، باعث رخ دادن نوسانات عمدی توسط تامین کنندگان نقدینگی و دستکاری بازار می‌شود. پس از آشنایی با بازارسازی و بازارسازها در صرافی‌های متمرکز و بررسی ایراد اصلی آن، حال با بازارساز خودکار آشنا می‌شویم.‍

بازارساز خودکار چیست؟

بازارساز خودکار یا AMM نیز در واقع نوعی بازارساز است که برای صرافی‌های غیرمتمرکز مانند یونی‌سواپ (Uniswap)، پنکیک سواپ (Pancake Swap) و سوشی‌سواپ (Sushiswap) به‌ صورت هوشمند و در قالب قرارداد هوشمند، نقدینگی و قیمت دارایی را تعیین می‌کند. در این روش دیگر خبری از دفتر ثبت سفارشات، سیستم‌های گوناگون تطبیق سفارشات و تسویه حساب نیست.

بازارساز خودکار با استفاده از استخر نقدینگی (Liquidity Pool) و تامین‌کنندگان نقدینگی (Liquidity Provider)، به کاربران عادی نیز اجازه‎‌ی بازارسازی داده و باعث انجام فرآیند بازارسازی بصورت غیرمتمرکز و خودکار می‌شود.

این عوامل سبب می‌شوند تا اشخاص ثالث از این فرآیندها حذف شده و معامله‌گران با استفاده از کیف پول شخصی خود به صورت مستقیم معاملات خود را انجام دهند. بدین صورت امنیت نگهداری ارزها نسبت به استفاده از صرافی‌های متمرکز، بالاتر رفته و از طرفی احتمال دستکاری در بازار، توسط تامین کنندگان نقدینگی قدرتمند پایین می‌آید.

بازارساز خودکار با استفاده از فرمول‌های ریاضی، قیمت‌گذاری جفت ارزهای مختلف را انجام می‌دهد که در ادامه به صورت کامل نحوه کار بازارساز خودکار را بررسی می‌کنیم.

بازارساز خودکار چگونه کار می‌کند؟

صرافی‌های غیرمتمرکز وابستگی به سازمان خاصی ندارند و صرفا قراردادهای هوشمندی هستند که روی بلاک‌چین ثبت شده‌اند. از این رو صرافی‌های غیرمتمرکز برای تامین نقدینگی و تعیین قیمت دارایی‌ها به بازارساز خودکار نیازمند هستند.

با استفاده از بازارساز خودکار، شما در صرافی‌های غیرمتمرکز در واقع با قرارداد هوشمند معامله می‌کنید نه یک شخص! همانطور که قبل‌تر نیز ذکر شد، شما می‌توانید تنها با اتصال کیف پول خود به صرافی، ارزهای مورد نظر خود را به قرارداد هوشمند فروخته یا از آن خرید کنید.

بازارساز خودکار در واقع مانند رباتی است که با الگوریتم‌هایی از پیش تعیین شده در تلاش است تا قیمت لحظه‌ای یک ارز در برابر ارز دیگر را محاسبه کرده و به شما پیشنهاد دهد. پلتفرم‌های مختلف، بازارساز خودکار مخصوص به خود را دارند و از فرمول‌های متفاوتی برای تعیین قیمت استفاده می‌کنند که برخی از آن‌ها مانند یونی سواپ فرمول ساده‌ای دارند و برخی مانند بالانسر از فرمول‌های پیچیده‌ای برای محاسبه قیمت استفاده می‌کنند.

یونی سواپ از فرمول ساده‌ی X * Y = K استفاده می‌کند که X و Y نشان‌دهنده تعداد واحد موجودی دو ارز دیجیتال متفاوت در استخر نقدینگی و K همیشه یک عدد ثابت است که نشان‌دهنده‌ی حجم کل استخر نقدینگی است. بازارساز خودکار همیشه به گونه‌ای قیمت دو ارز X و Y را تعیین می‌کند که K ثابت بماند.

محاسبه قیمت در بازارساز خودکار

برای مثال، فرض می‌کنیم استخر نقدینگی BTC/USDT را با موجودی 100BTC و 2,000,000USDT داریم در این حالت X را تعداد موجودی BTC و Y را تعداد موجودی USDT در نظر می‌گیریم.

K = X*Y = 100*2,000,000 = 200,000,000

X/Y = 2,000,000 / 100 = 20,000

با توجه به ثابت بودن قیمت تتر، قیمت بیت کوین در این استخر نقدینگی 20 هزار تتر است. حال فرض می‌کنیم که فردی مقدار 2 بیت کوین از این استخر نقدینگی خرید می‌کند. با استفاده از ثابت بودن K، می‌توان تعداد موجودی تتر و بیت کوین را پس از انجام معامله حساب کرد. (برای سادگی محاسبات در این مثال کارمزد معامله محاسبه نمی‌شود)

BTC = 100 – 2 = 98

USDT = K / BTC = 200,000,000 / 98 ~ 2,040,816

شاهدیم که پس از خرید بیت کوین از استخر نقدینگی، تعداد بیت کوین‌ها کاهش پیدا کرده و در مقابل تعداد تترهای استخر افزایش پیدا کرده. بازارساز خودکار در این مرحله، محاسبه قیمت را برای بیت کوین انجام می‌دهد که نحوه محاسبه آن را در مثال زیر می‌بینید.

BTC/USDT = 2,040,816 / 98 ~ 20,824

با توجه به قانون عرضه و تقاضا طبیعتا پس از کاهش تعداد بیت کوین، قیمت آن افزایش پیدا خواهد کرد که در محاسبه بالا شاهد رخ دادن این اتفاق هستید. نوسانات قیمتی به هنگام خرید و فروش در صرافی‌های غیرمتمرکز امری طبیعی است و اصطلاحا با عنوان لغزش قیمت (Price Slippage) شناخته می‌شود.

هر چقدر حجم نقدینگی استخر بالاتر باشد لغزش قیمتی هم کمتر می‌شود و بعضی مواقع صرافی‌های غیرمتمرکز با ثبت سفارشات خرید و فروش سنگین لغزش قیمتی شدیدی را تجربه می‌کند که این عامل سبب می‌شود تا آربیتراژگران از این فرصت استفاده کنند.

آربیتراژگران کسانی هستند که از اختلاف قیمت بین دو بازار برای کسب سود استفاده می‌کنند. برای مثال آربیتراژگران از استخر نقدینگی که در آن لغزش قیمتی منفی برای اتریوم رخ داده، مقدار قابل توجهی از این ارز خرید کرده و در صرافی دیگری با قیمت بالاتر می‌فروشند.

برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می‌کنیم، مقاله آربیتراژ ارز دیجیتال را مطالعه کنید.

استخر نقدینگی چیست؟

همانطور که گفته شد در صرافی‌های غیرمتمرکز معاملات بصورت شخص به شخص نیستند و در واقع بصورت شخص به قرارداد انجام می‌شوند. بازارساز خودکار در واقع قرارداد هوشمندی است که برای حذف شخص ثالث از معاملات و استفاده از کاربران پلتفرم به عنوان بازارساز، از استخر نقدینگی و تامین کننده نقدینگی بهره می‌گیرد.

برای مثال، شما برای اینکه بخواهید ارز بیت کوین خود را بفروشید و تتر دریافت کنید، نیاز است تا قرارداد هوشمندی که با آن در حال معامله هستید به مقدار کافی ارز تتر در استخر نقدینگی خود داشته باشد. استخرهای نقدینگی در واقع توسط تامین کنندگان نقدینگی (LP) تامین می‌شوند.

اتفاقاتی مثل لغزش قیمت، اگرچه برای عده‌ای از افراد فعال در بازار مانند آربیتراژگران خوش یُمن است اما برای کاربران عادی یک صرافی غیرمتمرکز اتفاق خوبی نیست. از این رو صرافی‌های غیرمتمرکز به دنبال جذب نقدینگی بیشتر به استخرهای خود، برای کاهش احتمال رخداد عواملی مانند لغزش قیمتی هستند.

صرافی‌های غیرمتمرکز تامین کنندگان نقدینگی را در کارمزد بدست آمده از استخرهای نقدینگی شریک می‌کنند و همین عامل سبب می‌شود تا تامین کنندگان نقدینگی برای انجام این کار انگیزه داشته باشند. برای مثال، وقتی شما قصد تامین نقدینگی در استخر جفت ارز BNB/USDT دارید در ابتدا باید از هر دو ارز به میزانی مساوی در استخر واریز کنید.

اگر ۱۰۰۰ دلار BNB به استخر واریز می‌کنید، باید بازار ساز خودکار چیست؟ به اندازه ۱۰۰۰ دلار تتر نیز به استخر واریز کنید. در ادامه به همان اندازه که در این استخر تامین نقدینگی کردید، به شما توکن BNB-USDT LP پرداخت می شود که نشان‌دهنده‌ی میزان سهم شما از آن استخر نقدینگی است. کارمزدهای معاملات بصورت اتوماتیک به استخرها منتقل شده و شما براساس میزان سهمی که از استخر دارید، کارمزد دریافت خواهید کرد.

در ادامه هر موقع که خواستید می‌توانید توکن‌های LP خود را به استخر برگردانده و توکن‌های اصلی خود را پس بگیرید. لازم به ذکر است که درصد سود استخرهای نقدینگی و درصد کارمزد معاملات صرافی‌های غیرمتمرکز با یکدیگر متفاوت بوده و برای شرکت در فرآیند تامین نقدینگی، نیاز به تحقیق و بررسی صرافی‌ها و استخرهای مختلف است.

ضرر ناپایدار چیست؟

ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) در صرافی‌های غیرمتمرکز زمانی رخ می‌دهد که شما ارزی که نقدینگی آن را در استخر تامین کردید دچار نوسان قیمتی شود. هرچقدر فاصله قیمت فعلی، از قیمتِ زمانی که شما نقدینگی ارز را تامین کرده‌اید بیشتر باشد، ضرر ناپایدار شما نیز بیشتر است.

از آنجایی که استیبل کوین‌ها نوسانات قیمتی بسیار پایینی دارند، گزینه‌ی بسیار خوبی برای تامین نقدینگی در استخرها و کسب سود از کارمزدهای معاملات پلتفرم محسوب می‌شوند.

برای مثال اگر شما بیت‌کوین را در قیمت ۴۰ هزار به استخر BTC/USDT برای تامین نقدینگی وارد کنید، پس از افزایش قیمت بیت کوین به ۶۰ هزار، آربیتراژگران از این استخر نقدینگی بیت کوین ارزان قیمت خریداری کرده و در سایر صرافی‌ها با قیمت بالاتر می‌فروشند.

این کار تا حدی ادامه پیدا می‌کند که قیمت بیت کوین در این استخر نقدینگی با قیمت بیت کوین در صرافی‌های دیگر یکی شود. در پایان معاملات مداوم آربیتراژگران، موجودی بیت کوین‌های استخر کاهش و موجودی تترها افزایش یافته‌اند. پس، از بیت کوین ها سپرده‌گذاری شما در استخر کم شده و به تترهای شما افزوده می‌شود.

در این صورت بنظر می‌رسد اگر شما بیت کوین و تترهای خود را به جای تامین نقدینگی در این استخر در کیف پول خود نگه می‌داشتید سود بیشتری می‌کردید. البته فراموش نکنید که ممکن است کارمزدهای جمع آوری شده، ضرر ناپایدار را پوشش دهد اما در کل تامین نقدینگی برای استخرهای صرافی‌های غیرمتمرکز کاری پر ریسک است و نیازمند علم و تجربه بالا در این زمینه است.

جمع‌بندی

بازارساز خودکار یکی از مهمترین اجزای کاربردی حوزه دیفای است. صرافی‌های غیرمتمرکز با AMMهای خود در حال رقابت با صرافی‌های متمرکز و سیستم قدیمی Order Book هستند و نکته‌ی مهم این است که در مدت زمان کم توانسته‌اند پیشرفت چشمگیری از لحاظ سرمایه در گردش داخل پلتفرم و همینطور رفع نقص‌های مربوط به بازارساز خودکار داشته باشند.

بازارسازهای خودکار از لحاظ تکنولوژی نیز پیشرفت کرده‌اند. صرافی‌های غیرمتمرکزی مانند بالانسر و کرو فایننس از بازارسازهای خودکار با الگوریتم‌های پیچیده‌ای استفاده می‌کنند که به آنها اجازه داشتن استخرهای نقدینگی شامل چندین رمزارز را می‌دهد. اما در نظر داشته باشید به دلیل نوظهور بودن، این تکنولوژی در حال حاضر بی نقص نیست.

عواملی مانند کارمزد بالا، نقدینگی کم و لغزش قیمتی‌های شدید باعث می‌شوند تا اعتماد کاربران به‌صورت کامل جلب نشود. اما در مجموع بازارساز خودکار یکی از مهمترین ابزارهای حوزه دیفای و صرافی‌های غیرمتمرکز است و ما را یک قدم دیگر به حذف عوامل متمرکز در معاملات، نزدیک خواهد کرد.

بازارساز خودکار (AMM) چیست؟

بازارساز خودکار (AMM) نوعی از پروتکل صرافی غیرمتمرکز است که برای قیمت‌گذاری دارایی‌ها به‌جای استفاده از یک دفتر سفارش، بر یک فرمول ریاضی تکیه دارد. یک بازارساز خودکار را می‌توانید به‌عنوان یک ربات درنظر بگیرید که همواره یک قیمت مبادله را بین دو دارایی مشخص می‌کند. برخی از آن‌ها مثل پلتفرم یونی‌سوآپ از یک فرمول ساده استفاده می‌کنند درحالی‌که برخی دیگر مثل پروتکل‌های Curve و Balancer روابط پیچیده‌تری را به‌کار می‌برند.

در یک پلتفرم بازارساز خودکار، کاربران نه‌تنها می‌توانند بدون نیاز به اعتماد معامله کنند، بلکه با فراهم‌آوردن نقدینگی در استخرهای نقدینگی، خود تبدیل به یک کارگزاری شوند. این یعنی هر فردی می‌تواند تبدیل به تأمین‌کننده نقدینگی شود و در ازای آن از محل کارمزدها، پاداش دریافت کند.

به لطف سادگی و استفاده آسان، بسیاری از این بازارسازهای خودکار توانسته‌اند در فضای دیفای موفقیت خود را تثبیت کنند. غیرمتمرکز کردن فرآیند بازارسازی به این شکل، کاملا شایسته‌ی منظره‌ای‌ست که فناوری رمزارز برای جهان به تصویر کشیده است.

در چندسال اخیر، صنعت مالی غیرمتمرکز، به‌ویژه برنامه‌های بازار ساز خودکار چیست؟ غیرمتمرکز شبکه اتریوم، در کانون توجه و استقبال کاربران بوده است. در حال‌ حاضر، زراعت بازده (yield farming) یکی از راه‌های مناسب برای توزیع توکن است، استفاده از بیت کوین‌های توکن‌شده در شبکه اتریوم رو به افزایش است و حجم استفاده از پلتفرم‌های وام‌دهی غیرمتمرکز به‌شکلی خیره‌کننده رشد کرده است. به همین شکل، پروتکل‌های بازارساز خودکار به لحاظ حجم با برنامه‌های دیگر قابل مقایسه هستند، نقدینگی بسیار بالایی دارند و روزبه‌روز به تعداد کاربران آن‌ها افزوده می‌شود.

اما این صرافی‌ها چگونه کار می‌کنند؟ چه عاملی آن‌ها را تا این حد سریع کرده و چگونه است که ایجاد بازار یک توکن جدید در آن‌ها به این اندازه آسان است؟ آیا بازارساز خودکار می‌تواند با صرافی‌های رایج که از دفتر سفارش استفاده می‌کنند، رقابت کند؟

بازارساز خودکار (AMM) چیست؟

بازارساز خودکار نوعی از پروتکل صرافی غیرمتمرکز است که به‌جای استفاده از یک دفتر سفارش، برای قیمت‌گذاری دارایی‌ها بر یک فرمول ریاضی تکیه دارد. درواقع ارزش دارایی‌ها در آن‌ها براساس یک الگوریتم قیمت‌گذاری تعیین می‌شود.

وجه مشترک تمام آن‌ها این است که به‌جای دفتر سفارش، قیمت دارایی‌ها در آن‌ها براساس یک الگوریتم مشخص می‌شود. تا این مرحله از توضیحات، به احتمال زیاد نحوه کارکرد بازارساز خودکار کمی مبهم به‌نظر می‌رسد، اما امیدواریم تا انتهای متن ابهامات برطرف شوند.

بازارسازی سنتی معمولا شامل تعامل گسترده با شرکت‌ها و به‌کارگیری استراتژی‌های پیچیده و منابع بسیاری است. آن‌ها به کاربران کمک می‌کنند تا در قیمت‌های مناسبی معامله کنند، شکاف قیمتی کمی را در دفتر سفارش مشاهده کنند و کارمزدهای کوچکی را برای معاملات خود بپردازند. در طرف دیگر، بازارساز خودکار به‌جای این فرآیندها، از راه‌حل‌های غیرمتمرکز و الگوریتمی استفاده کرده و به هر فردی اجازه می‌دهد تا بازاری را در یک بلاک چین بسازد. در ادامه خواهیم دید چگونه!

بازارساز خودکار چگونه کار می‌کند؟

از یک منظر، تفاوتی بین یک بازارساز خودکار و صرافی‌های رایج وجود ندارد؛ در هر دوی آن‌ها جفت‌های معاملاتی، مثل ETH/DAI، وجود دارند. اما اینجا شما به طرف مقابل برای انجام معامله نیازی ندارید؛ به‌جای آن با یک قرارداد هوشمند تعامل دارید که برای شما بازار را می‌سازد.

در یک صرافی غیرمتمرکز (DEX) هم به مانند صرافی‌های رایج، معاملات به‌صورت مستقیم بین کاربران انجام می‌شود (البته درست‌تر این است که بگوییم بین کیف پول کاربران انجام می‌شود). اگر شما اتر را در ازای تتر می‌فروشید، فرد دیگری در طرف دیگر وجود دارد که اتر را با استفاده از تتر می‌خرد. این یک تراکنش همتابه‌همتا (peer-to-peer) است.

برعکس، تراکنش‌های انجام‌شده در یک بازارساز خودکار را می‌توان فرد به قرارداد (peer-to-contract) نامید. از همین نظر، خبری از دفتر سفارش و انواع مختلف سفارش (مثل سفارش بازار، سفارش محدود و سفارش توقف) نیست. قیمت دارایی موردنظر شما برای خرید یا فروش، بر مبنای یک فرمول محاسبه می‌شود. البته لازم نیست این قاعده برای طراحی‌های آتی بازارسازهای خودکار نیز صادق باشد.

اشاره شد که نیازی به طرف معامله وجود بازار ساز خودکار چیست؟ ندارد؛ با این حال باید موجودیتی باشد که بازارسازی کند. درست است! نقدینگی موجود در قرارداد هوشمند باید توسط کاربرانی که تأمین‌کننده نقدینگی (LP) نام دارند، عرضه شود.

بررسی پروتکل یونی‌سواپ، نمونه برجسته بازارسازی خودکار

بازارساز خودکار برای قیمت‌گذاری دارایی از یک فرمول استفاده می‌کند. این فرمول ریاضی می‌تواند در هر پروتکل متفاوت باشد. پلتفرم یونی‌سواپ (Uniswap) از رابطه x*y=k استفاده می‌کند که در آن پارامتر‌های x و y به‌ترتیب تعداد (یا سهم) موجود از یک جفت توکن به نام‌های A و B در یک استخر نقدینگی هستند. حاصل‌ضرب این دو مقدار برابر با مقدار ثابت k است که یعنی، نقدینگی کل در یک استخر باید همواره مقدار ثابتی باقی بماند. حال ببینیم با انجام یک معامله، چه اتفاقی در این استخر رخ می‌دهد.

مثال: فرض کنید آلیس می‌خواهد مقداری توکن A را با استفاده از توکن B در یک استخر A/B خریداری کند. ابتدا به یاد داشته باشید که در حال حاضر نرخ مبادله توکن A در برابر توکن B برابر با y/x است (تعداد توکن B تقسیم بر تعداد توکن A). آلیس تصمیم می‌گیرد که 10درصد از توکن‌های A را که در استخر موجود هستند بخرد. وی باید y/10 از توکنB را به استخر بپردازد و مقدار موردنظر خود از توکن A را دریافت کند. حالا نرخ مبادله تغییر کرده و به مقدار 1.222*y/x رسیده است که یعنی قیمت مبادله توکن A درمقابل توکن B به بازار ساز خودکار چیست؟ اندازه 22.2 درصد افزایش یافته است. اگر آلیس 25 درصد از توکن‌های A را از این استخر می‌خرید، این افزایش قیمت 66.6 درصد بود.

پروتکل‌های دیگر، بنابر موارد کاربرد مورد هدف خود، از فرمول‌های دیگری استفاده می‌کنند.

استخر نقدینگی چیست؟

تأمین‌کنندگان نقدینگی وجوه خود را به استخرهای نقدینگی می‌سپارند. استخر نقدینگی در واقع یک مخزن پول است که معامله‌گران در برابر آن معامله می‌کنند. تأمین‌کنندگان در ازای تأمین نقدینگی پروتکل، از محل کارمزد تراکنش‌های انجام‌شده در استخر، پاداش دریافت می‌کنند. در مورد پروتکل یونی‌سوآپ، تأمین‌کنندگان مقدار برابری از یک جفت توکن (برای مثال 50 درصد اتر و 50 درصد DAI) را در یک استخر ETH/DAI سپرده‌گذاری می‌کنند.

در واقع افزودن وجوه به یک استخر نقدینگی بسیار آسان است. پاداش‌ها براساس پروتکل مشخص شده‌اند. برای مثال پروتکل Uniswap v2 از معامله‌گران به اندازه‌ی 0.3 درصد از حجم معاملات را به‌عنوان کارمزد دریافت می‌کند و به‌دست تأمین‌کنندگان نقدینگی (LP) می‌رساند. پروتکل‌های دیگر ممکن است کارمزدهای کمتری نیز بگیرند تا موفق شوند نقدینگی بیشتری را در استخرهای خود جمع کنند.

اما چرا جذب نقدینگی تا این حد اهمیت دارد؟ هرچه نقدینگی بیشتری در یک استخر باشد، سفارش‌های بزرگتر دچار لغزش قیمتی (slippage) کمتری می‌شوند. همین پیامد به نوبه‌ی خود می‌تواند باعث جذب بیش از پیش تأمین‌کنندگان نقدینگی به پروتکل موردنظر شود.

مسأله‌ی لغزش قیمت در طراحی‌های متفاوت بازارساز خودکار، متغیر است. به عبارت ساده، به این ارتباط دارد که بازار ساز خودکار چیست؟ نرخ تبدیل در یک استخر پس از انجام یک معامله تا چه حد تغییرات دارد. اگر نرخ تبدیل در یک دامنه بزرگ نوسان کند، لغزش قیمتی یک مسأله جدی خواهد بود.

برای روشن‌شدن موضوع، فرض کنید می‌خواهید تمام توکن‌های اتر موجود در استخر ETH/DAI پروتکل یونی‌سوآپ را بخرید. خب نمی‌توانید! شما باید به‌صورت نمایی قیمت‌های بیشتر و بیشتری را برای توکن‌های بعدی بپردازید. درواقع، سفارش هرچه بزرگتر باشد، اثر بزرگتری بر تعادل بین x و y می‌گذارد. این یعنی سفارش‌های بزرگ به نسبت سفارش‌های کمتر، به‌صورت نمایی گران‌ می‌شوند. به‌هرحال باز هم نمی‌توانید تمام توکن‌های یک استخر را بخرید چون براساس معادله x*y=k این امکان وجود ندارد که یکی از دو مقدار x و y به صفر برسد.

تا اینجا درباره قیمت‌گذاری دارایی‌ها و استخرهای نقدینگی در یک پروتکل بازارساز خودکار مثل پلتفرم یونی‌سواپ توضیح دادیم. اما قصه فقط به این دو خلاصه نمی‌شود. یک تأمین‌کننده نقدینگی (LP) در بازار خودگردان باید از یک موضوع دیگر نیز مطلع باشد و آن چیزی نیست جز «زیان ناپایدار».

زیان ناپایدار چیست؟

زیان ناپایدار (impermanent loss) زمانی واقع می‌شود که نسبت قیمت توکن‌هایی که به استخر نقدینگی اضافه کردید، تغییر کند. هرچه این تغییر بزرگ‌تر باشد، زیان ناپایدار بیشتر است. به همین دلیل است که یک بازارساز خودکار معمولا بهترین عملکرد را در جفت‌هایی مثل ارزهای پایدار (stablecoin) و یا توکن‌های بسته‌بندی‌شده (wrapped token) دارد؛ چراکه آن‌ها ارزش یکسانی دارند. البته اگر نسبت قیمت بین این دو جفت توکن تغییر چندانی نداشته باشد، زیان ناپایدار ناچیز خواهد بود.

مثال: فرض کنید قیمت اتر هزار دلار باشد و آلیس طبق قاعده یک توکن اتر و 1000 توکن DAI را در یک استخر یونی‌سواپ سرمایه‌گذاری کند. فرض کنید همزمان در این استخر 10 اتر و 10000 عدد DAI وجود داشته باشد که این یعنی آلیس حالا 10 درصد از ارزش دارایی‌های استخر را دارد. کل نقدینگی (مقدار k) در این استخر برابر با 100000 است. حالا اگر قیمت اتر به 4000 دلار برسد چه خواهد شد؟ همان‌طور که می‌دانیم نقدینگی کل باید ثابت بماند، پس با این حساب 5 اتر و 20 هزار توکن DAI در استخر خواهیم داشت. آلیس پس از رشد قیمت اتر، به استخر وارد شده و توکن‌های خود را برداشت می‌کند. وی صاحب 10 درصد از نقدینگی کل است که یعنی 0.5 اتر و 2000 توکن DAI را دریافت می‌کند که در قیمت فعلی درمجموع 4000 دلار ارزش دارد. در نگاه اول، آلیس سود خوبی کرده، اما چه می‌شد اگر وی اصلا وجوه خود را در این استخر سپرده‌گذاری نمی‌کرد؟ او صاحب یک اتریوم و 1000 DAI بود که درمجموع 5000 دلار ارزش داشت.

در طرف دیگر، اگر نرخ تبدیل تغییر زیادی کند، تأمین‌کننده نقدینگی درصورتی‌که به‌سادگی توکن خود را در کیف پول خود نگه‌داری می‌کرد، درمقایسه با سپرده‌گذاری در یک استخر بازارساز خودکار، وضع بهتری می‌داشت. حتی با این وجود، استخرهایی مثل ETH/DAI در پروتکل یونی‌سواپ که کاملا در معرض زیان ناپایدار هستند، به لطف کارمزدهایی که برای معاملات دریافت می‌کنند، برای تأمین‌کنندگان نقدینگی سودآوری خوبی داشته‌اند.

شاید اطلاق نام «زیان ناپایدار» به این پدیده جای سوال داشته باشد زیرا تنها درصورتی زیان‌ها حذف می‌شوند که نسبت قیمت دوباره به همان مقدار ابتدایی بازگردد. به‌هرحال اگر وجوه خود را در نرخ متفاوتی برداشت کنید، زیان شما اصلا ناپایدار نخواهد بود! در برخی از موارد کارمزد معاملات که محل پاداش شماست، ضررها را جبران می‌کنند، اما مهم است که ریسک‌ها را درنظر داشته باشید.

بهتر است قبل از سپردن وجوه خود به استخرهای یک بازارساز خودکار، تحقیق شخصی خود را به‌دقت انجام دهید و مطمئن شوید که از عواقب زیان ناپایدار آگاه هستید.

جمع‌بندی

بازارساز خودکار در واقع شیرازه‌ی صنعت مالی غیرمتمرکز است. این پروتکل‌ها به هر فردی اجازه‌ می‌دهند تا بتوانند به‌صورت کارا و بدون عیب و نقص، بازارهایی را بسازند. با اینکه از برخی جنبه‌ها در مقایسه با صرافی‌های رایج که از دفتر سفارش استفاده می‌کنند، محدودیت‌هایی دارند، پیشرفتی و تحولی که با خود به بازار کریپتو آورده‌اند، کاملا بی‌بدیل است و با ماهیت فناوری بلاک چین سازگار است.

پروتکل‌های بازارساز خودکار هنوز در مراحل رشد اولیه به‌سر می‌برند. نمونه‌هایی که امروز در بازار رمز ارز مشاهده می‌کنیم، برای مثال یونی‌سواپ (Uniswap)، Curve و پنکیک‌سواپ (PancakeSwap) در طراحی بی‌نظیر هستند اما محدودیت‌های منحصر به خود را دارند. به احتمال زیاد در آینده‌ای نزدیک بازارسازهای خودکار با طراحی‌های مبتکرانه ظهور پیدا می‌کنند. این نسل نوظهور می‌تواند منجر به کارمزدهای کمتر، اصطکاک کمتر و در نهایت نقدینگی بهتری را برای تمام کاربران برنامه‌های غیرمتمرکز فراهم کند.

این مقاله صرفا برای اهداف آموزشی ارائه شده است و نباید به‌عنوان مشاوره‌ی تجاری و سرمایه‌گذاری از طرف کوین ایران و نویسندگانش قلمداد شود.

بازارساز خودکار چیست؛ چطور ارائه‌دهنده نقدینگی باشیم و کسب درآمد کنیم؟

بازارساز خودکار چیست؟ می‌توانید یک بازارساز خودکار (Automated Market Making) را به‌عنوان روباتی در نظر بگیرید که همیشه مایل است قیمتی بین دو دارایی را به شما اعلام کند. بعضی از صرافی ها مانند یونی‌سواپ از فرمول‌های ساده استفاده می‌کنند، در حالی که کرو (Curve)، بالانسر و دیگران از فرمول‌های پیچیده‌تری بهره می‌برند.

نه تنها می‌توانید با استفاده از یک بازارساز خودکار (AMM) بدون نیاز به اعتمادسازی معامله کنید، بلکه می‌توانید با ارائه نقدینگی به استخر، تبدیل به یک بازارساز شوید و برای تامین نقدینگی کارمزد دریافت کند.

بازارسازهای خودکار جایگاه خود را در فضای امور مالی غیرمتمرکز، ساده و آسان کرد‌ه‌اند. غیرمتمرکز ساختن بازار به این روش، اساس کار و هدف بازار کریپتوکارنسی است.

پروتکل‌های بازارساز خودکار مانند یونی‌سواپ به طور منظم شاهد حجم رقابتی، نقدینگی بالا و افزایش تعداد کاربران هستند. اما این صرافی‌ها چگونه کار می‌کنند؟ آیا AMMها می‌توانند با صرافی‌های سنتی رقابت کنند؟ مقاله «بازارساز خودکار چیست» را دنبال کنید تا به پاسخ این پرسش‌ها برسید.

بازارساز خودکار چیست؟

بازارساز خودکار (AMM) نوعی پروتکل مبادله غیرمتمرکز (DEX) است که برای قیمت‌گذاری دارایی‌ها از یک فرمول ریاضی استفاده می‌کند. در این پروتکل‌ها به جای استفاده از دفترچه سفارش مانند یک صرافی سنتی، دارایی‌ها طبق یک الگوریتم، قیمت‌گذاری می‌شوند.

این فرمول می‌تواند با هر پروتکل متفاوت باشد. به عنوان مثال، یونی‌سواپ از فرمول x * y = k استفاده می‌کند، که x مقدار یک توکن در استخر نقدینگی و y مقدار دیگری است. در این فرمول، k یک مقداری ثابت است، به این معنی که نقدینگی کل استخر همیشه باید ثابت بماند.

سایر بازارسازها از فرمول‌های دیگری بر اساس هدف خاصی که دارند، بهره می‌برند. اما شباهت همه آنها این است که قیمت‌ها را به صورت الگوریتمی تعیین می‌کنند. اگر در حال حاضر این مفهوم کمی پیچیده است، نگران نباشید، در ادامه به درک کاملی از بازارساز خودکار خواهید رسید.

بازارسازی سنتی اغلب با شرکت‌هایی با منابع گسترده و استراتژی‌های پیچیده کار می‌کند. سازندگان بازار به شما کمک می‌کنند تا قیمت مناسب را یک صرافی ارز دیجیتال پیدا کنید. بازارسازان خودکار این فرآیند را غیرمتمرکز کرده و به هر کسی اجازه می‌دهند بازاری را بر روی بلاکچین ایجاد کند. اما چگونه می‌توانند این کار را انجام دهند؟

یک بازارساز خودکار چگونه کار می کند؟

به پرسش بازارساز خودکار چیست، پاسخ دادیم، حالا بیاید ببینیم که این بازارسازها چگونه کار می‌کنند.

یک بازارساز خودکار مشابه یک دفتر سفارش صرافی عمل می‌کند، چون جفت‌های معاملاتی را ارائه می‌دهد، مانند ETH/DAI. با این حال، برای انجام معامله، نیازی به داشتن طرف مقابل ندارید. در عوض، شما با یک قرارداد هوشمند تعامل خواهید داشت که بازار را برای شما «می‌سازد».

در یک صرافی غیرمتمرکز، معاملات به‌طور مستقیم بین کیف پول‌های کاربر انجام می‌شود. اگر ارز دیجیتال A را با رمز ارز B در صرافی X بفروشید، شخص دیگری در آن سوی معامله وجود دارد که رمز ارز B را با رمز ارز A خود می‌خرد. می‌توانیم این معامله را تراکنش همتا به همتا (P2P) بنامیم.

در مقابل، شما می‌توانید بازارسازها را به‌عنوان قرارداد همتا (P2C) در نظر بگیرید. نیازی به طرف مقابل به معنای سنتی نیست، چون معاملات بین کاربران و قراردادها انجام می‌شود. از آنجایی که هیچ دفترچه سفارشی وجود ندارد، هیچ نوع سفارشی نیز در AMM وجود نخواهد داشت. در عوض قیمتی که برای دارایی‌ مورد نظر که می‌خواهید بخرید یا بفروشید دریافت می‌کنید، با فرمول تعیین می‌شود.

بنابراین نیازی به طرف مقابل نیست، اما هنوز به شخصی نیاز داریم که باید بازار را ایجاد کند، درست است؟ نقدینگی در قرارداد هوشمند هنوز باید توسط کاربرانی به نام ارائه‌دهندگان نقدینگی (LPs) تامین شود.

استخر نقدینگی در بازارساز خودکار چیست؟

ارائه‌دهندگان نقدینگی (LPs) وجوهی را به استخرهای نقدینگی اضافه می‌کنند. شما می‌توانید یک استخر نقدینگی را به‌عنوان انبوهی از سرمایه در نظر بگیرید که معامله‌گران می‌توانند با آن معامله کنند. در ازای ارائه نقدینگی به پروتکل، ارائه‌دهندگان از معاملاتی که در استخر آنها اتفاق می‌افتد، کارمزد دریافت می‌کنند. در مورد یونی‌سواپ، ارائه‌دهندگان ارزشی معادل دو توکن، برای مثال، 50 درصد اتر و 50 درصد دای را به استخر ETH/DAI واریز می‌کنند.

بنابراین هر کسی می‌تواند یک بازارساز شود؟! بله. اضافه کردن وجوه به استخر نقدینگی بسیار آسان است و پاداش‌ها توسط پروتکل تعیین می‌شود. به‌عنوان مثال، یونی‌سواپ 0.3 درصد از معامله‌گران کارمزد می‌گیرد که به‌طور مستقیم آن را به ارائه‌دهندگان نقدینگی می‌دهد. سایر پلتفرم‌ها ممکن است برای جذب ارائه‌دهندگان نقدینگی بیشتر به استخر خود، هزینه کمتری دریافت کنند.

چرا جذب نقدینگی مهم است؟

با توجه به نحوه کار AMMها، هرچه نقدینگی بیشتری در استخر وجود داشته باشد، ممکن است لغزش کمتری برای سفارشات بزرگ ایجاد شود. این به نوبه خود ممکن است حجم بیشتری را به پلتفرم جذب کند.

مشکلات لغزش در طرح‌های مختلف بازارساز خودکار متفاوت است، اما باید به آن توجه داشت. به یاد داشته باشید، قیمت‌گذاری توسط یک الگوریتم تعیین می‌شود. در واقع به روشی ساده، تغییرات نسبت بین توکن‌ها در استخر نقدینگی، پس از معامله تعیین خواهد شد. اگر نسبت با حاشیه زیاد تغییر کند، مقدار زیادی لغزش وجود خواهد داشت.

اجازه دهید موضوع را با ارائه یک مثال روشن‌تر کنیم. فرض کنید می‌خواستید تمام ETH موجود در استخر ETH/DAI را در بخرید. شما باید برای هر اتر اضافی حق بیمه را که به طور تصاعدی بالا می‌رود، بپردازید، اما هرگز نمی‌توانید همه آن را از استخر خریداری کنید. چرا؟ این موضوع به دلیل فرمول x * y = k است. اگر x یا y صفر باشد، به این معنی که ETH یا DAI در استخر صفر شود، معادله دیگر معنی ندارد.

اما این داستان کامل در مورد بازارسازهای خودکار و استخرهای نقدینگی نیست. هنگام ارائه نقدینگی به AMM‌ها باید مورد دیگری را هم در نظر داشته باشید؛ ضرر ناپایدار.

ضرر ناپایدار در بازارساز خودکار چیست؟

ضرر ناپایدار زمانی اتفاق می‌افتد که نسبت قیمت توکن‌های سپرده‌شده پس از سپرده‌گذاری در استخر تغییر کند. در واقع اگر در هنگام برداشت توکن‌ها از استخر، قیمت آنها از زمان سپرده‌گذاری کمتر باشد، ضرر ناپایدار رخ داده است.

هرچه این تغییر بزرگتر باشد، ضرر ناپایدار بزرگتر خواهد بود. به همین دلیل است که بازارسازهای خودکار با جفت توکن‌هایی که ارزش مشابهی دارند، مانند استیبل کوین‌ها یا توکن‌های پیچیده، بهترین کارایی را ارائه می‌دهند. اگر نسبت قیمت بین جفت رمز ارز در محدوده به نسبت کوچکی باقی بماند، ضرر ناپایدار هم ناچیز است.

از سوی دیگر، اگر این نسبت تغییرات بسیاری داشته باشد، ارائه‌دهندگان نقدینگی ممکن است به جای اضافه کردن وجوه به یک استخر، به سادگی توکن‌ها را نگه دارند. با این حال، استخرهایی مانند ETH/DAI که به‌طور کامل در معرض ضررهای ناپایدار هستند، به لطف کارمزد معاملاتی که تعلق می‌گیرند، سودآور خواهند بود.

با این گفته، ضرر ناپایدار عنوان مناسبی برای نامگذاری این پدیده نیست. «ناپایداری» فرض می‌کند که اگر دارایی‌ها به قیمت‌هایی که در ابتدا سپرده شده‌اند برگردند، زیان کاهش می‌یابد. با این حال، اگر وجوه خود را با قیمت کمتر در زمان سپرده‌گذاری در استخر، برداشت کنید، ضرر ناپایدار زیاد خواهد بود. در برخی موارد، کارمزدهای معاملاتی ممکن است زیان‌ها را کاهش دهد، اما هنوز مهم است که خطرات را در نظر بگیرید. هنگام واریز وجوه به AMM مراقب باشید و مطمئن شوید که پیامدهای ضرر ناپایدار را درک کرده‌اید.

مثالی از ضرر ناپایدار

ضرر ناپایدار تفاوت بین نگهداری دارایی‌ها و قرار دادن آنها در یک استخر نقدینگی است. در اینجا با یک مثال بسیار ساده این مفهوم را بررسی می‌کنیم.

• آلیس 1 اتر و 100 دای در استخر نقدینگی مورد نظرش قرار می‌دهد.
• یک هفته بعد 1 اتر برابر با 200 دای است.
• اگر آلیس 1 اتر و 100 دای اولیه خود را نگه می‌داشت، 50 درصد سرمایه‌اش افزایش می‌یافت (100 دای یکسان است، اما اتر اکنون 200 دای ارزش دارد)
• از آنجایی که آلیس در یک استخر بازارساز خودکار شرکت می‌کند، سود او کمتر از 50 درصدی است که اگر به سادگی دارایی‌ها را نگه می‌داشت، به دست می‌آورد.

مزایای بازارساز خودکار چیست؟

چه چیزی در مورد AMM عالی است؟ آنها بسیاری از ویژگی‌های مهم دیفای را فعال می‌کنند که صرافی‌های سنتی نمی‌توانند انجام دهند. در اینجا چند مزیت آنها را باهم بررسی می‌کنیم؟

تجارت غیرمتمرکز

بازارسازهای خودکار نیازی به ثبت نام، اقدامات احراز هویت یا سایر موانع برای تجارت ندارند. هر کسی که کیف پول ارز دیجیتال و اتصال به اینترنت داشته باشد، می‌تواند 24 ساعته و 7 روز هفته معامله کند. حتی در زمان سقوط تکان‌دهنده کریپتو در ماه می 2021، صرافی‌های AMM با وجود حجم معاملات رکورددار، در دسترس بودند، در حالی که صرافی‌های متمرکز مانند کوین بیس، بایننس و رابینهود همگی سقوط کردند.

نقدینگی عمیق

صرافی‌های متمرکز برای نقدینگی به بازارسازان بزرگ متکی هستند. صرافی‌های AMM نقدینگی خود را از هر کسی که مایل به سپرده‌گذاری دارایی‌های خود در ازای سهمی از کارمزد معاملات است، تامین می‌کند. دموکراتیک کردن صرافی‌ها به این روش یک موفقیت آشکار است و بیش از 60 میلیارد دلار دارایی در DeFi قفل شده‌اند.

کارایی بازار

پروتکل‌های جدیدتر بازارسازها مانند بالانسر از استخرهای نقدینگی با وزن پویا، برای افزایش کارایی سرمایه استفاده می‌کنند که منجر به لغزش کمتر و قیمت‌های بهتر در طول معاملات با حجم بالا می‌شود.

جنبه‌های منفی بازارساز خودکار چیست

مانند همه فناوری‌های جدید، بازارسازها بدون عیب نیستند.

لغزش زیاد

به طور کلی، هر چه سفارش شما بزرگتر باشد، قیمت پیشنهادی برای دارایی سفارش داده‌شده بالاتر است. همین امر در تراکنش‌ها با حجم بالا نیز صدق می‌کند. به این دلیل که AMMها بر جفت رمز ارزها تکیه می‌کنند که با هم جمع شده و طبق یک الگوریتم قیمت‌گذاری می‌شوند. علاوه بر این، اختلاف قیمت قابل توجه بین دارایی‌ها می‌تواند خطر لغزش را افزایش دهد.

ضرر ناپایدار

ارائه‌دهندگان نقدینگی که جفت رمز ارزهای را در یک استخر نقدینگی سپرده‌گذاری می‌کنند، در معرض ضرر ناپایدار هستند. اگر دو دارایی سپرده‌گذاری کنید و قیمت یک یا هر دو تغییر کند، ممکن است دارایی‌های خود را با قیمتی کمتر از زمان سپرده‌گذاری برداشت کنید. ریسک این ضرر با سپرده‌گذاری جفت استیبل کوین در پروتکل‌های بازارسازی مانند کرو و سوشی‌سواپ کاهش می‌یابد.

ریسک قرارداد هوشمند

اگر با یک پروتکل AMM یک ارائه‌دهنده نقدینگی شوید، رمزارز را به یک قرارداد هوشمند واریز می‌کنید. اگر یک باگ یا هکر از قرارداد هوشمند سوءاستفاده کند چه اتفاقی می‌افتد؟ این امر متاسفانه، ممکن است به معنای از دست دادن کامل رمزارز شما باشد. برخی از پروتکل‌های دیفای، مانند آوه، صندوق بازپرداخت بزرگی را برای اصلاح چنین وضعیتی نگه می‌دارند.

جمع‌بندی

با مقاله بازارساز خودکار چیست همرا بودید. بازارسازان خودکار جزء اصلی امور مالی غیرمتمرکز (Defi) هستند. با استفاده از آنها هر کسی می‌تواند بازارهایی را به طور یکپارچه و کارآمد ایجاد کند. در حالی که در مقایسه با صرافی‌های دیگر محدودیت‌های خود را دارند، نوآوری کلی که برای ارزهای دیجیتال به ارمغان می‌آورند بسیار ارزشمند است.

بازارسازهای خودکار هنوز در مراحل ابتدایی خود هستند. بازارسازهایی که امروزه می‌شناسیم و استفاده می‌کنیم مانند یونی‌سواپ، کرو و پنکیک‌سواپ، از نظر طراحی زیبا هستند، اما از نظر ویژگی‌ها محدودیت‌هایی دارند. به احتمال زیاد در آینده طرح‌های نوآورانه بازارسازهای بیشتری به‌وجود خواهد آمد. این امر باید به کارمزدهای کمتر، اصطکاک کمتر و در نهایت نقدینگی بهتر برای هر کاربر در حوزه امور مالی غیرمتمرکز منجر شود.

نظر شما درباره بازارساز خودکار چیست؟ آیا تا به حال یک ارائه‌دهنده نقدینگی در استخرها بوده‌اید؟

من مریم هستم و ارشد رشته فناوری اطلاعات. به شبکه و تکنولوژی خیلی علاقه دارم و در این زمینه تحصیل کردم. در بازار بورس فعالیت دارم و مدتی کار تولید محتوا انجام دادم. به همین دلیل تصمیم گرفتم از ترکیب این چند مورد وارد کار کریپتوکارنسی شم. تا اینکه با کیوسک آشنا شدم.
علاوه بر اینکه در آکادمی کیوسک مطلب می‌نویسم، دبیری بخش مقالات رو هم به عهده دارم.

بازارساز خودکار (AMM: Automated Market Maker) چیست؟

می‌توانید بازار ساز خودکار را یک روبات در نظر بگیرید که نرخ تبدیل بین دو دارایی را برای شما محاسبه و پیشنهاد می‌دهد. در دنیای ارزهای دیجیتال برخی بازار سازها مانند یونی سوپ (Uniswap) از فرمول‌های ساده و برخی دیگر مانند کرو (Curve) و بالانسر (Balancer) از فرمول‌های پیچیده‌تری برای محاسبه نرخ تبدیل استفاده می‌کنند.

شما به دو صورت ممکن است با بازارساز کار داشته باشید. اول اینکه با استفاده از آن معاملات جفت ارزهای دیجیتال خود را انجام دهید و دوم آنکه با تامین نقدینگی (Providing Liquidity) برای استخر نقدینگی (Liquidity Pool) در یک بازارساز از آن کسب درآمد کنید.

AMM ها جایگاه خود را در اقتصاد غیرمتمرکز (DeFi) تثبیت کرده‌اند. در واقع بازارسازی به روش غیر متمرکز منطبق با دیدگاه رمز ارزها است.

معرفی

اقتصاد غیر متمرکز (DeFi) موجی از توجه و علاقه را در بلاکچین اتریوم و بلاکچین‌های دیگر نظیر زنجیره هوشمند بایننس ایجاد کرد. برای مثال کشت سود (Yield Farming) یک راه جذاب برای کسب درآمد و روش جالبی برای توزیع ارزهای جدید است. یا بیت کوین توکن شده (Tokenized BTC) امکان مبادله مستقیم آلت کوین‌ها با بیت کوین را در بازارسازها فرآهم کرده است.

در همین حال بازارسازهای اتوماتیک مانند یونی سوئپ هر روز کاربران بیشتری جذب می‌کنند و دارای نقدینگی بالایی هستند.

اما بازارساز چگونه کار می‌کند و چرا ایجاد آن سریع و ساده است؟ آیا بازارسازهای هوشمند جای صرافی‌های سنتی را خواهند گرفت؟

بازارساز اتوماتیک چیست؟

AMM ها نوعی از صرافی‌های غیر متمرکز (DEX: decentralized exchange) هستند که از فرمول‌های ریاضی برای قیمت گذاری دارایی‌ها استفاده می‌کنند. در صرافی‌های متمرکز، قیمت‌ها از روی سفارش‌های خرید و فروش کاربران بدست می‌آید. اما در بازارسازها قیمت الگوریتم قیمت گذاری، قیمت‌ها را تعیین می‌کند.

فرمول قیمت گذاری در هر بازارساز می‌تواند متفاوت باشد. برای مثال یونی سوئپ از فرمول x * y = k استفاده می‌کند. در آن x مقدار یک کوین در استخر نقدینگی و y مقدار کوین دیگر است. k نیز یک مقدار ثابت است که نشان می‌دهد مقدار کل نقدینگی استخر ثابت است. کارسازهای دیگر از فرمول‌های دیگری که هدف آنها را برآورده کند استفاده می‌کنند. اما موضوع ثابت میان آنها تعیین قیمت توسط الگوریتم است.

بازارسازهای سنتی برای تعیین قیمت با شرکت‌های مختلف همکاری می‌کنند و منابع زیادی برای اینکار مصرف می‌کنند. بازارسازها به شما کمک می‌کنند قیمت مناسب برای سفارش گذاری را در صرافی‌هایی مظیر بایننس پیدا کنید. بازارسازهای اتوماتیک این فرآیند را غیر متمرکز کرده‌اند.

بازارساز چگونه کار می‌کند؟

بازارساز شبیه یک صرافی که در آن قیمت از روزی سفارش‌های خرید و فروش جفت دارایی‌ها مانند ETH/DAI تعیین می‌شود، عمل می‌کند. با این تفاوت که نیازی نیست فردی در طرف دیگر معامله باشد. بجای آن شما با یک قرارداد هوشمند طرف هستید که بازار را برای شما ایجاد می‌کند.

در صرافی‌های غیر متمرکز مانند Binance DEX معامله مستقیم میان کیف پول‌های کاربران انجام می‌شود. اگر شما قصد خرید BNB با استفاده از BUSD را دارید، فرد دیگری باید قصد خرید BUSD را با استفاده از BNB داشته باشد تا معامله انجام شود. به این نوع تراکنش همتا-به-همتا (P2P: peer-to-peer) نیز گفته می‌شود.

اما معامله در یک بازارساز با یک قرارداد هوشمند انجام می‌شود، بنابراین می‌توان به آن P2C: peer-to-contract نیز گفت و به طرف مقابل در معامله نیاز نیست.

در این حالت به طرف مقابل در یک معامله نیازی نیست. اما کسی باید بازارساز را ایجاد کند و نقدینگی لازم توسط افرادی که با آنها تامین کنندگان نقدینگی (LPs: liquidity providers) می‌گویند، آورده شود.

استخر نقدینگی چیست؟

تامین کنندگان نقدینگی، پول خود را به استخر نقدینگی اضافه می‌کنند. و در ازای آن از سود حاصل از فعالیت استخر سهم خود را دریافت می‌کنند.

بنابراین هرکسی می‌تواند برای استخر نقدینگی پول فرآهم کند و در ازای آن سود دریافت کند. برای مثال یونی سوئپ نسخه 2 به میزان 0.3% کمیسیون از معامله گران دریافت می‌کند و آن را مستقیما به تامین کنندگان نقدینگی می‌دهد.

چرا تامین نقدینگی مهم است؟ هرچقدر نقدینگی یک بازارساز بیشتر باشد، احتمال اختلاف قیمت (Slippage) در سفارش‌های بزرگ کم می‌شود، در نتیجه سود و تعداد کاربر پلتفرم بیشتر می‌شود. فرض کنید قصد خرید همه اتریوم‌های موجود در استخر ETH/DAI را دارید. برای خرید هر ETH اضافه باید بیشتر و بیشتر DAI پرداخت کنید. زیرا فرمول x * y = k اجازه صفر شدن x یا y را نمی‌دهد.

ضرر ناپایداری (Impermanent loss) چیست؟

این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که نرخ تبدیل توکن‌ها بعد از واریز تغییر کند. تغییر بیشتر منجربه ضرر بیشتر می‌شود. به همین دلیل AMM ها در مورد استیبل کوین‌ها و Wrapped Coin ها بهتر عمل می‌کنند.

جمع بندی

بازارسازها نقش مهمی در اقتصاد غیر متمرکز ایفا می‌کنند. همچنین امکان کشت سود را برای کاربران به سادگی فرآهم می‌کنند. بازارسازهایی مانند یونی سوئپ (Uniswap)، کرو (Curve) و پنکینک سوئپ (PancakeSwap) طراحی خوبی دارند ولی امکانات آنها از صرافی‌های متمرکز هنوز بسیار کمتر است. اما نوآوری آنها در صنعت رمز ارزها غیر قابل انکار است.

بازارساز خودکار (AMM) در ارزهای دیجیتال چیست و چگونه کار می‌کند؟

روش کاری بازارسازهای خودکار پیچیده‌تر از حد تصور به‌نظر می‌رسد. در این مقاله، توضیح می‌دهیم که بازارساز خودکار (AMM) چیست و چگونه کار می‌کند.

آیا تاکنون به این موضوع فکر کرده‌اید که معاملات در صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) چگونه پردازش و قیمت‌ها در این پلتفرم‌ها چگونه محاسبه می‌شود؟ صرافی‌های غیرمتمرکز برخلاف صرافی‌های سنتی، از بازارساز خودکار (AMM) برای فعال‌کردن سیستم معاملاتی سیال به‌منظور ارائه‌ی استقلال و نقدینگی و اتوماسیون بهره می‌برد. برای درک بهتر مفهوم بازارساز خودکار و چگونگی عملکرد این سیستم‌ها در مبادلات غیرمتمرکز با زومیت همراه باشید.

بازارسازی چیست؟

پیش از اینکه به‌ نکات فنی مرتبط با بازارسازهای خودکار بپردازیم، درک روش ایجاد بازار در چشم‌انداز مالی اهمیت زیادی دارد. همان‌طور‌که در کوین مارکت‌کپ توضیح داده شد، بازارسازی همان‌طور‌که از نامش پیدا است، به فرایندی اشاره می‌کند که در تعیین قیمت دارایی‌ها و به‌طور هم‌زمان تأمین نقدینگی در بازار نقش دارد. به‌بیان‌دیگر، بازارساز نقدینگی موردنیاز دارایی مالی را ایجاد می‌کند.

این سیستم‌ها همچنین باید روشی برای پاسخ‌گویی به درخواست‌هایی خریدوفروش معامله‌گرها پیدا کنند که این مورد به‌نوبه‌ی خود در تعیین قیمت‌گذاری دارایی موردنظر نقش دارد. به‌عنوان مثال، یک صرافی بیت کوین از یک دفتر سفارش و یک سیستم تطبیق سفارش برای آسان‌ترکردن فرایند معاملات این ارز دیجیتال بهره می‌برد. در این نوع صرافی‌های سنتی، قیمت‌هایی که معامله‌گرها مایل به خرید‌و‌فروش بیت کوین هستند، در دفتر سفارش ثبت و نمایش داده می‌شود.

بازارسازی همان‌طورکه از نامش پیدا است، به فرایندی اشاره می‌کند که در تعیین قیمت دارایی‌ها و به‌طور هم‌زمان تأمین نقدینگی در بازار نقش دارد

از سوی دیگر، سیستم تطبیق سفارش سفارش‌های خریدوفروش را مطابقت و تسویه‌حساب آن‌ها را انجام می‌دهد. در هر زمان معین، جدیدترین قیمتی که بیت کوین با آن خریده شده است، به‌طور خودکار به‌عنوان قیمت بازار این دارایی دیجیتال نشان داده می‌شود. در برخی از مواقع که در طرف مقابل نقدینگی کافی برای انجام معامله وجود ندارد، گفته می‌شود که بازار مستعد لغزش است. لغزش زمانی رخ می‌دهد که پردازش حجم بالای سفارش قیمت یک دارایی را افزایش یا کاهش می‌‌دهد.

برخی از صرافی‌های ارزهای دیجیتال برای کم‌کردن رخ‌دادن این شرایط، از خدمات معامله‌گران حرفه‌ای در قالب کارگزاران و بانک‌ها و سایر سرمایه‌گذاران نهادی برای تأمین نقدینگی مستمر بهره می‌برند. این ارائه‌دهندگان نقدینگی با ارائه‌ی سفارش‌های پیشنهادی که مطابق با سفارش‌های معامله‌گران باشد، این اطمینان را ایجاد می‌کنند که همیشه طرف مقابلی برای معامله با آن‌ها وجود خواهد داشت. فرایندی که در تأمین نقدینگی وجود دارد، همان چیزی است که ما آن را «بازارسازی» می‌نامیم. همچنین، نهادهایی که در این زمینه نقدینگی لازم را ارائه می‌دهند، «بازارسازان» نامیده می‌شوند.

اکنون که دریافتید بازارسازی چیست، درک عملکرد بازارساز خودکار آسان‌تر است.

بازارساز خودکار چیست؟

با‌‌‌توجه‌‌به توضیحات بالا، واضح است که بازارسازان بازار ارزهای دیجیتال با ارائه‌ی سطح مناسبی از نقدینگی به‌منظور کاهش نوسانات قیمت به‌طور شبانه‌روزی تلاش می‌کنند؛ اما درصورتی‌که روشی برای دموکراتیزه‌کردن این فرایند وجود داشت، به‌گونه‌ای که فردی عادی بتواند به‌عنوان بازارساز عمل کند، چه؟ اینجا است که بازارسازان خودکار وارد میدان می‌شوند.

برخلاف صرافی‌های متمرکز در پروتکل‌های معاملاتی غیرمتمرکز، دفترچه‌های سفارش و سیستم‌های تطبیق سفارش و نهادهای مالی که به‌عنوان بازارساز فعالیت می‌کنند، حذف شده‌اند. ازجمله‌ی این نوع صرافی‌های غیرمتمرکز می‌توان به Curve، سوشی، یونی سواپ و بالانسر اشاره کرد. هدف از نوع صرافی‌ها حذف ورودی اشخاص‌ ثالث است تا کاربران بتوانند معاملات را به‌طور مستقیم ازطریق کیف پول شخصی خود انجام دهند؛ از‌این‌رو، اکثر فرایندها در این پلتفرم‌ها براساس قراردادهای هوشمند اجرا و کنترل می‌شود.

برخلاف صرافی‌های متمرکز در پروتکل‌های معاملاتی غیرمتمرکز، دفترچه‌های سفارش و سیستم‌های تطبیق سفارش و نهادهای مالی که به‌عنوان بازارساز فعالیت می‌کنند، حذف شده‌اند

به‌عبارت‌دیگر، بازارساز خودکار به معامله‌گران اجازه می‌دهد از قراردادهای هوشمند برنامه‌ریزی‌شده برای فعال‌کردن نقدینگی و کشف قیمت‌ها تعامل داشته باشند. در‌حالی‌که این مورد مفهوم AMM را بیان می‌کند، توضیحی درمورد فرایندها و سیستم‌های زیربنایی آن ارائه نمی‌دهد.

روش کارکرد بازارسازهای خودکار

پیش از هرچیز باید در نظر داشته باشید که بازارسازهای خودکار از فرمول‌های ریاضی از‌پیش‌تعیین‌شده برای کشف و حفظ قیمت ارزهای دیجیتال جفت‌شده بهره می‌برند. همچنین، توجه کنید که بازارساز خودکار به هرکسی اجازه می‌دهد نقدینگی موردنیاز برای دارایی‌های جفت‌شده را فراهم کند؛ ولی این پروتکل‌ به هرکسی اجازه می‌دهد تا ارائه‌دهنده‌ی نقدینگی (LP) باشد.

برای توضیح بیشتر این موضوع، اجازه دهید یونی سواپ را به‌عنوان مطالعه‌ی موردی در نظر بگیریم. این پروتکل از معادله‌ی محبوب X*Y=K استفاده می‌کند. در این معادله، X نشان‌دهنده‌ی مقدار دارایی A و Y نشان‌دهنده‌ی مقدار دارایی B و K نیز یک مقدار ثابت است. از‌این‌رو، صرف‌نظر از تغییرات در ارز دارایی‌های A و ‌B، نتیجه‌ی آن‌ها همیشه برابر با یک مقدارِ ثابت باشد.

توجه داشته باشید معادله‌ای که به‌ آن اشاره شد، فقط یکی از فرمول‌های موجود برای برقراری تعادل در AMM است. پلتفرم بالانسر از فرمول پیچیده‌تری استفاده می‌کند که به این پروتکل اجازه می‌دهد حداکثر تا هشت توکن را در یک استخر جمع کند.

همان‌طور‌که درمورد یونی سواپ و بالانسر دیدیم، اگرچه روش‌های مختلفی برای بازارساز خودکار وجود دارد، این واقعیت باقی می‌ماند که پلتفرم‌های مورداشاره برای عملکرد صحیح و ازبین‌بردن احتمال لغزش‌ها، به نقدینگی نیاز دارند. بدین‌ترتیب، این پروتکل‌ها برای ایجاد انگیزه در ارائه‌دهندگان نقدینگی بخشی از کمیسیون تولید‌شده‌ی استخرهای نقدینگی و توکن‌های حاکمیتی را به آن‌ها ارائه می‌دهند. به‌بیان‌دیگر، زمانی که سرمایه‌ای را برای اجرای استخرهای نقدینگی فراهم کنید، بخشی از کارمرد تراکنش‌ها به شما تعلق خواهد گرفت.

این پروتکل‌ها برای ایجاد انگیزه در ارائه‌دهندگان نقدینگی، بخشی از کمیسیون تولید‌شده‌ی استخرهای نقدینگی و توکن‌های حاکمیتی را به آن‌ها ارائه می‌دهند

هنگامی‌ که سرمایه‌ی خود را به‌اشتراک گذاشتید، توکن‌های ارائه‌دهنده‌ی نقدینگی را دریافت خواهید کرد که نشان‌دهنده‌ی سهم شما از نقدینگی سپرده‌گذاری‌شده در یک استخر است. این توکن‌ها همچنین باعث خواهد شد که شرایط لازم برای دریافت کارمزد تراکنش‌ها را به‌عنوان درآمد غیرفعال به‌دست بیاورید. می‌توان این توکن‌ها را در پروتکل‌های دیگری که از آن‌ها پشتیبانی می‌کنند، سپرده‌گذاری کرد تا بدین‌ترتیب، سطح درآمد افزایش یابد. برای برداشت نقدینگی خود از استخر، باید توکن‌های سپرده‌گذاری خود را تحویل دهید.

نکته‌ی دیگری که باید درمورد بازارساز خودکار بدانید، آن است که این سیستم‌ها برای آربیتراژورها نیز ایدئال به‌نظر می‌رسند. اگر با این اصطلاح آشنایی ندارید، باید اشاره کنیم آربیتراژورها از ناکارآمدی در بازارهای مالی سود به‌دست می‌آورند. به‌بیان‌دیگر، آربیتراژورها دارایی دیجیتال را با قیمت پایین‌تر از صرافی می‌خرند و فورا آن را در پلتفرم دیگری با نرخ بالاتر می‌فروشند. در‌واقع آربیتراژورها از تفاوت قیمتی ارزهای دیجیتال در صرافی‌های مختلف سود می‌برند. هر زمان که بین قیمت توکن‌های ادغام‌شده و نرخ مبادله‌ی بازارهای خارجی اختلاف وجود داشته باشد، آربیتراژورها می‌توانند تا زمانی که ناکارآمدی بازار برطرف نشده است، این نوع توکن‌ها را بخرند یا بفروشند.

از‌دست‌دادن دائمی

اگرچه بازارسازهای خودکار بازده درخورتوجهی برای ارائه‌دهندگان نقدینگی ایجاد می‌کنند، خطرهایی هم در این راه وجود دارد. شایع‌ترین خطر در این فرایند، خطر از‌دست‌دادن دائمی است. این پدیده زمانی به‌وجود می‌آید که نسبت قیمت دارایی‌ها در استخر نقدینگی تغییر کند. ارائه‌دهندگان نقدینگی که وجوهی را در استخرهای آسیب‌دیده سپرده‌گذاری کرده‌اند، به‌طور خودکار محتمل زیان دائمی خواهند شد. هرچه تغییر در نسبت قیمت بیشتر باشد، میزان زیاد واردشده به ارائه‌دهنده‌ی نقدینگی بیشتر خواهد بود.

با‌این‌حال، این ضرر به‌دلیلی ناپایدار نامیده می‌شود. زمانی که استخر در حال تغییر نسبت قیمت است، تا وقتی توکن‌های سپرده‌گذاری‌شده را برداشت نکنید، همچنان می‌توان ضرر ناشی از آن را کاهش داد. زیان زمانی از بین خواهد رفت که قیمت توکن‌ها به سطحی برسد که در ابتدای زمان سپرده‌گذاری در آن سطح بوده است. افرادی که وجوه خود را قبل از بازگشت قیمت‌ برداشت کنند، متحمل ضرر دائمی خواهند شد؛ البته این امکان وجود دارد که درآمدهای دریافتی ازطریق کارمزد تراکنش‌ها این خسارات را پوشش دهد.

نتیجه

در چند سال اخیر، ثابت شده است که بازارسازهای خودکار سیستم‌های نوآورانه‌ای را برای فعال‌کردن مبادلات غیرمتمرکز ارائه می‌کنند. در این زمان، شاهد ظهور تعداد زیادی از صرافی‌های غیرمتمرکز بوده‌ایم که هیجان بالا و مدوام امور مالی غیرمتمرکز را هدایت کرده‌اند؛ البته این بدان‌معنا نیست که رویکرد صرافی‌های غیرمتمرکز کاملا بی‌نقص است. حال باید دید با وجود پیشرفت‌های اخیر در این حوزه، آینده‌ی پلتفرم‌های غیرمتمرکز چگونه رقم خواهد خورد.

نظر شما درمورد بازارسازهای خودکار در ارزهای دیجیتال چیست؟ اگر تجربه‌ی استفاده از این نوع پلتفرم‌ها را دارید، لطفا آن را با زومیت و سایر کاربران به‌اشتراک بگذارید.