دوره معاملات قراردادهای آتی کالا

بازار آتی چیست و چگونه در آن معامله کنیم؟

بازار آتی بورس به علت ویژگی‌ها و امکانات ویژه خود توانسته در سراسر دنیا افراد بسیاری را به سرمایه گذاری ترغیب کند. این بازار برای اشخاصی که قصد دارند ریسک سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهند بسیار مناسب است. در این مقاله قصد داریم بازار آتی و مزایا و ویژگی های دوره معاملات قراردادهای آتی کالا آن را برای مشتاقان سرمایه‌گذاری در این حوزه معرفی کنیم.

قرار داد آتی چیست؟

به قراردادی که دو طرف قرارداد با یکدیگر توافق می‌کنند که مقدار معینی از کالا را با قیمتی معین و در زمان و مکان معین معامله کنند قرارداد آتی گفته می‌شود.
به تعبیر ساده قرارداد آتی به این معناست که در حال حاضر کالایی را به قیمت مشخصی خریداری کنیم اما تاریخ تحویل آن را زمان دیگری قرار دهیم و هزینه آن را نیز در زمان دیگری بپردازیم. در واقع چند ماه بعد از این که کالایی را خریداری کرده‌ایم، آن را تحویل گرفته و پولش را پرداخت کنیم. به این نوع قرارداد به علت آن که تحویل و پرداخت وجه آن در آینده صورت می‌گیرد، قرارداد آتی می‌‌‌گویند.
به علت این که پرداخت وجه در این نوع قرارداد، در تاریخ مشخصی در آینده صورت می‌گیرد، باید تضمینی وجود داشته باشد. برای تضمین انجام شدن تعهد، خریدار و فروشنده هر کدام مبلغی را نزد شخص امینی که همان سازمان بورس کالا است قرار می‌دهند.
به طور کلی سه گروه از افراد در بازار آتی بورس فعالیت دارند:
1. خریداران کالا
2. فروشندگان کالا
3. نوسان‌گیرها
همان طور که اشاره کردیم این بازار مناسب کسانی است که قصد دارند ریسک خود را به حداقل برسانند مانند کشاورزانی که می‌خواهند مطمئن باشند در فصل برداشت، نوسان قیمتی را تجربه نمی‌کنند. به همین منظور محصول را با تعیین کردن میزان و زمان و قیمت مشخص به کارخانه‌دار می‌فروشند و در زمان معین مقدار توافق شده را به قیمت مورد توافق تحویل داده و وجه خود را دریافت می‌کنند. به غیر از کشاورزان و تولید کنندگان محصولات غذایی حتی نوسان‌گیران نیز از بازار آتی سود کسب می‌کنند. نوسان‌گیران با پیش‌بینی قیمت محصولات آن‌ها را خرید و فروش می‌کنند. زمانی که پیش بینی کنند کالایی قرار است در آینده افزایش پیدا کند، آن را می‌خرند و در زمان مناسب با قیمت بالاتر می‌فروشند. به این صورت عملا کالایی را ارزان‌تر خریداری و گران‌تر می‌فروشند و از مابه‌التفاوت قیمتی سود کسب می‌کنند.
می‌توان گفت بازار آتی بورس به رونق اقتصادی کمک فراوانی می‌کند و منافع خریدار و فروشنده کالا را تامین می‌کند و فرصت سودسازی برای افرادی را دارد که حتی در گروه اول و دوم یعنی تولید کنندگان و خریداران نیستند.

ویژگی‌های بازار آتی چیست؟

• وجود اهرم در معاملات:
در مواقعی که بخواهیم با وارد آوردن نیرویی اندک، نتیجه‌ایی بزرگ به دست آوریم از اهرم مالی استفاده می‌کنیم. اهرم در معاملات باز آتی یعنی می‌توانیم با چندین برابر پول خود در این بازار کالا معامله کنیم. همواره کسانی که هوش مالی خوبی دارند به دنبال یافتن اهرم در سرمایه‌گذاری‌های خود هستند تا بتوانند با مواد اولیه اندک و با کمک اهرم نتیجه بسیاری بگیرند و سود زیادی ببرند. اما به یاد داشته باشید که با یک اشتباه کوچک در وضعیت‌های اهرمی ممکن است شکست‌های مالی غیر قابل جبرانی را تجربه کنید.
• دو طرفه بودن بازار:
در بازار دوطرفه هم از بالا رفتن قیمت و هم از پایین آمدن آن می‌توان سود کرد. در بازارهای نقدی و فیزیکی خریداران کالا به امید افزایش قیمت، آن کالا را خریداری می‌کنند تا در صورت افزایش قیمت آن‌ را بفروشند و سود کسب کنند. در واقع تنها زمانی‌که قیمت‌ها رشد کنند می‌توان سود به دست آورد و وقتی که قیمت کالاهای مورد نظر در حال کاهش است عملاً نمی‌توان انتظار سود داشت. این درحالی است که برخلاف بازار نقدی در معاملات بازار آتی کالا، معامله‌گر هم می‌تواند در راستای افزایش قیمت و هم در راستای کاهش قیمت سود کسب کند. به این ترتیب که وقتی قیمت افزایش دارد، افراد در قیمت پایین خرید خود را انجام می‌دهند و در قیمت بالاتر آن را به فروش می‌رسانند و از طرف دیگر زمانی که حدس می‌زنند که قیمت‌ها کاهش خواهد یافت، در قیمت بالاتر اقدام به پیش‌فروش کالا کرده و پس از کاهش قیمت‌ها اقدام به خرید می‌کنند. در این شرایط بدون توجه به شرایط اقتصادی و تنها با تشخیص حرکت قیمت‌ها می‌توان سود کسب کنند.
محصولات مورد معامله در بازار آتی کدامند؟
ابزاری که قیمت و ارزش آن‌ از یک نوع دارایی پایه مشتق می‌شود، ابزار مشتقه نام دارند. در بورس‌های کالایی دنیا، دارایی‌های مختلفی مانند محصولات کشاورزی، انواع فلزات، انواع فرآورده‌های نفتی و باقی محصولات به ‌عنوان دارایی پایه در قراردادهای آتی تعیین می‌شوند.
هم اکنون نیز در بورس کالای ایران محصولاتی چون زیره سبز، زعفران و پسته در قالب قرارداد آتی معامله می‌شوند و امید است با به وجود آمدن شرایط مطلوب‌تر شاهد محصولات بیشتری در این بازار باشیم. البته چنانچه دارایی مورد نظر، کالا باشد قبل از ورد آن به بازار بایست شرایط قبول کالا توسط سازمان بورس مشخص شود. زیرا کالاهای مختلف با شرایط کمیتی و کیفیتی متفاوت در بازار وجود دارند. به عنوان مثال در بورس کالا اقلام کالایی مختلفی نظیر فلزات، کالاهای کشاورزی، محصولات صنعتی و معدنی قابل معامله و پذیرش در بازار آتی هستند به شرط آن که استانداردها و شرایط مورد نظر بورس را کسب کنند. این استانداردها عبارتند از کیفیت کالا، نحوه تحویل، اندازه قراردادها، کارمزدها، جریمه‌ها و… .

مزیت‌ها و منافع بازار آتی چیست؟

در ابتدای مقاله گفتیم که بازار آتی بورس طرفداران بسیاری دارد زیرا منافع آن بسیار است. به طوری که سودهای کلانی را نصیب فعالان این بازار می‌کند.حضور در بازار آتی به شرح زیر است:
• معافیت‌های مالیاتی
• تخصیص سود بانکی به وجه موجود درحساب مشتریان
• امکان برداشت یک‌ روزه موجودی از حساب توسط مشتریان
• واریز روزانه سود و زیان به ‌حساب مشتریان
• کارمزدهای بسیار پایین
• امکان خرید و فروش نامحدود روزانه
• و…
علاوه بر منافع ذکر شده، این بازار مزیت‌هایی برای معامله‌گران خود دارد که در زیر به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1. به کشف قیمت کمک می‌کند.
در روند معاملات در بازار آتی، بر اساس تعریفی که از این بازار ارائه شد، قیمت کالای مورد معامله کاملا شفاف و عادلانه و مشخص است. این از ویژگی‌های بسیار مثبت بازار آتی است که با کشف قیمت در این بازار هیچ شک و شبهه‌ایی، نه برای خریدار و نه برای فروشنده به وجود نمی‌آید و در نهایت این شرایط هم به نفع تولیدکننده و هم مصرف‌کننده است.
2. ریسک معامله را کم می‌کند.
ریسک در بازار آتی کمتر از بازار سهام است زیرا در معاملات بازار آتی سرمایه‌گذار می‌تواند دارایی خود را با خرید و فروش به موقع قراردادهای آتی، از قرار گرفتن در معرض نوسانات قیمت بازار حفظ کند و میزان زیان احتمالی خود را کاهش دهد.
3. معاملات توسط اتاق پایاپای بورس تضمین می‌شود.
اتاق پایاپای بورس، پیشتوانه معاملات بورس است و نقش مهمی در تضمین عملکرد مالی قراردادهای آتی معامله شده در بورس را بر عهده دارد. در واقع اتاق پایاپای بورس پشتوانه قابل اطمینانی برای هر دو طرف معامله است و به این صورت عمل می‌کند که در مقابل خریدار نقش فروشنده و در مقابل فروشنده نقش خریدار را اجرا می‌کند و با این کار می‌تواند ریسک طرف مقابل را حذف کند. اتاق پایاپای بورس تمامی قراردادهای آتی معامله شده در بورس را تضمین کرده و اطمینان خاطری رابرای سرمایه‌گذاران در قراردادهای بازار آتی فراهم می‌آورد.
4. سرعت نقد شوندگی
هر گاه در بازاری خرید و فروش روال روان‌تری داشته باشد این به آن معناست که آن بازار نقد شونده است. یعنی فروشندگان بدون نگرانی و به سرعت می‌توانند کالای خود را بفروشند و خریداران نیز هرگاه بخواهند می‌توانند کالای مورد نظر خود را یافته و خریداری کنند. با دوره معاملات قراردادهای آتی کالا این تعریف می‌توان گفت بازار آتی به روند نقدشوندگی در بازار و افزایش نقدینگی در آن سرعت می‌بخشد زیرا در قراردادهای آتی برای آن که سرمایه‌گذاران قادر به فروش قرارداد آتی باشند نیاز به مالک بودن آن کالای مشخص ندارد و با پیش فروش می‌توانند یک قرارداد آتی را در بازار بفروشند و در صورت نیاز آن‌ را از بازار فیزیکی تهیه کنند.

5. استاندارد شدن قرارداد‌ها
بازار بورس، بازار قانون‌مندی است یعنی تمامی قراردادهایی که در بورس پذیرفته می‌شوند الزاما استانداردهای لازم را دارند. همچنین در واحد پذیرش و استاندارد کالا، که از ارکان بورس کالاست محصولات از نظر کمیت و کیفیت با استاندارد تعریف شده توسط بورس تایید می‌شوند. بنابراین محصولاتی که وارد بازار آتی می‌شوند به نوعی به قراردادی استاندارد تبدیل خواهند شد.
6. هزینه اندک معاملات
در فرآیند خرید و فروش و برای آن که میزان سوددهی یک سرمایه‌گذاری بیشتر باشد میزان هزینه‌ها نقش حیاتی دارد. هر چه هزینه‌ها کمتر باشد سرمایه‌گذاری دلچسب‌تر است. بر همین اساس و طبق تحقیقات نشان داده شده، هزینه معاملات در بازار آتی معادل یک دهم هزینه معاملات سهام است.

سخن آخر

در این مقاله به زبان ساده بازار آتی بورس را معرفی کردیم و مزایا و منافع آن را توضیح دادیم تا شما بتوانید با مطالعه آن با روند سرمایه‌گذاری در این بازار بیشتر آشنا شوید. اما دقت داشته باشید که بازار آتی ماهیتی رقابتی دارد و به همین منظور داشتن دانش کافی و آگاهی از قوانین و دستورالعمل‌‌های آن و توانایی تدوین استراتژی صحیح معاملاتی مختص به این بازار، برای ورود به آن مهم است. مطلع بودن از خطرات و ریسک‌‌های موجود برای اشخاصی که قصد دارند در بازار آتی سرمایه‌گذاری کنند بسیار ضروری است.

معاملات قراردادهای آتی شاخص از فردا + جزییات

ساز‌و‌کار قراردادهای آتی سبد سهام روی سبد شاخص در حالی اعلام شد که از فردا معاملات مربوط به آن از فردا آغاز میشود.

به گزارش «دنیای بورس»، دنیای اقتصاد نوشت: اطلاعیه آغاز دوره معاملاتی قراردادهای آتی شاخص در حالی روی سایت سازمان بورس قرار گرفته است که این قراردادها از ۱۹ مرداد تا اسفند ۱۳۹۹ قابل معامله هستند. اگرچه این ابزار پیش از این نیز وجود داشته اما دوره معاملاتی قرار داد آتی سبد سهام روی شاخص ۳۰ شرکت بزرگ اقدامی است که می‌تواند به توسعه ابزار‌های مالی در بازار سرمایه منجر شود.

قراردادهای اختیارمعامله با حرف «ج» آغاز می‌شوند، روی سبد شاخص ۳۰ شرکت بزرگ، سبد شاخص فرآورده‌های نفتی، سبد شاخص صنعت استخراج کانه‌های فلزی، سبد شاخص صنعت فلزات اساسی، سبد شاخص صنعت محصولات شیمیایی، سبد شاخص صنعت قند و شکر، سبد شاخص صنعت سیمان، گچ و آهک، سبد شاخص صنعت بانک‌ها و موسسات اعتباری و سبد شاخص صنعت خودرو و ساخت قطعات آماده معامله هستند.

با توجه به سابقه معاملات بورس کالا در بورس ایران و اشتیاق برخی فعالان بازار سرمایه به این سبک از معاملات در بخش سهام، امکان معاملات آتی سبد سهام یا آتی شاخص در بازار ایران از تاریخ ۲۵ آذرماه ۱۳۹۷ ایجاد شد. قرارداد آتی شاخص، نوعی قرارداد است که دارایی پایه آن شاخص است و ارزش خود را از آن دارایی پایه می‌گیرد.

در حال حاضر در بورس تهران نمادهایی مانند جسی (آتی شاخص ۳۰ شرکت بزرگ)، جبانک (آتی شاخص بانک‌ها)، جنفت (آتی شاخص فرآورده نفتی) و. قابل معامله است. در قرارداد آتی، خریدار و فروشنده توافق می‌کنند مقدار معینی از کالا را با قیمت مشخص و در زمان مشخص معامله کنند.

به بیانی ساده در این نوع معامله، معامله‌گر تصمیم ندارد که کالا را الان تحویل بگیرد، ولی قیمت و زمان تحویل را از الان مشخص می‌کند و در موعد سررسید پرداخت را انجام می‌دهد. این کار به‌دلیل پوشش ریسک است. برای مثال یک شرکت تولید‌کننده قند و شکر احتمال افزایش نرخ چغندر قند را در آینده می‌دهد. برای این منظور قراردادی برای خرید با چغندرکار منعقد می‌کند که قیمت خرید و زمان تحویل مشخص باشد. به این کار خرید قرار‌داد آتی روی چغندر قند گفته می‌شود.

در این صورت با افزایش قیمت چغندرقند، چون کارخانه از قبل قیمت خرید را پایین‌تر مشخص کرده است، متضرر نمی‌شود و می‌تواند کمتر از قیمت بازار خرید کند. یکی از ویژگی‌های بازار آتی، دو طرفه بودن آن است. در بازار نقدی افراد فقط می‌توانند از افزایش قیمت‌ها سود کنند؛ اما در بازار آتی می‌توان از کاهش قیمت هم سود کرد.

در مثال بالا چنانچه چغندر کار انتظار دارد قیمت چغندر کاهش یابد، از حالا با نرخ بالاتر قرارداد آتی روی آن را با تولید‌کننده قند و شکر منعقد می‌کند. در سررسید چنانچه قیمت چغندر کاهش یابد، چغندرکار نرخ بالاتر در قرارداد را دریافت می‌کند. به عبارت دیگر انتظارات در افزایش یا کاهش قیمت در آینده است که سود یا زیان را رقم می‌زند.

جذابیت جهانی

بر اساس آمارهای جهانی که WFB اعلام می‌کند، معمولا مشتقات کالایی که مهم‌ترین آن قراردادهای آتی کالا است در رتبه اول قرار دارد، بعد از آن قراردادهای اختیار معامله شاخص سهام و بعد از آن تک سهم است و در رتبه بعدی قراردادهای آتی شاخص، قرار دارد.

به عبارت دیگر قراردادهای آتی شاخص ابزارهای پرمعامله و جذاب در دنیا به حساب می‌آیند. اما با توجه به اینکه شاخص صرفا یک عدد است و امکان تحویل فیزیکی برای آن وجود ندارد، از نظر شرعی در ایران نمی‌توان روی آن قرارداد تعریف کرد.

در توضیح این قرارداد‌ها رویا ذبیحی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگویی می‌گوید: یکی از ویژگی‌های قرارداد آتی دوطرفه بودن آن است؛ یعنی معامله‌گر علاوه بر موقعیت خرید در موقعیت فروش هم می‌تواند کسب سود کند. از دیگر ویژگی‌ها می‌توان به وجود اهرم در قراردادهای آتی اشاره کرد که فرد می‌تواند با چند برابر پول خود به خرید و فروش اقدام نماید.

از جمله مهم‌ترین مزایای قراردادهای آتی شاخص می‌توان به چند نکته اشاره کرد. ایجاد تنوع در ابزارهای مالی و درنتیجه جذب سرمایه‌گذاران با سلیقه‌های مختلف ازجمله سرمایه‌گذاران خارجی، امکان استفاده از استراتژی‌های پوشش ریسک، افزایش جریان اطلاعات در رابطه با قیمت‌های آتی (در واقع انتظارات بازار از آینده را نشان می‌دهد) و به افزایش حجم معاملات هم در بازار افزایشی و هم در بازار کاهشی می‌انجامد.

او ادامه می‌دهد: با این وجود ابزارهای مشتق مبتنی بر شاخص با الزامات فقهی شرع مقدس تطابق ندارند و مهم‌ترین عللی که برای این عدم تطابق از طرف فقها و صاحب‌نظران بیان شده است، عدم تادیه تقریبا صد درصد موارد این قراردادها (زیرا همه کسانی که اقدام به خرید و فروش این قراردادها می‌کنند، از این موضوع آگاهی دارند و جنبه صوری پیدا می‌کند)، مالیات نداشتن مورد معامله (یعنی شاخص) و عدم امکان تحویل آن و درنتیجه صوری بودن معامله است.

بر همین اساس تابه‌حال راه اندازی این ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار تهران امکان‌پذیر نبوده است. ازاین رو ابزاری طراحی شد که ازیک طرف با الزامات فقهی تطابق داشته و از طرف دیگر کارکردهای قراردادهای آتی و اختیار معامله شاخص را داشته باشد. برای حل مشکل مالیات نداشتن دارایی پایه، تصمیم بر آن شد که سبدی از سهام را که برای آنها شاخص محاسبه می‌شود (سبد مرجع) را کوچک و قابل معامله کرده و به‌عنوان دارایی پایه در نظر گرفته شود.

تاثیر مثبت بر سبد‌ها

اما باید دید این اقدام چه تاثیری بر سبد‌ها‌ ایجاد می‌کند. رویا ذبیحی، کارشناس بازار سرمایه در‌این‌باره می‌گوید: درصورتی که در طول دوره معاملاتی، سبدمرجع به لحاظ ترکیب و نسبت موجود تغییر نکند، سبد پایه هم تغییر نمی‌کند و در سررسید همان تعداد سهام تحویل داده می‌شود.

اما به ۳ دلیل ممکن است سبد سهام تغییر کند. اولین مورد تقسیم سود توسط هر یک از شرکت‌های موجود در سبد سهام است که در این صورت سود تقسیمی تبدیل به سهام موجود در سبد پایه می‌شود تا نسبت میان آنها به‌هم نخورد. دومین مورد، افزایش سرمایه هر یک از شرکت‌های موجود در سبد مرجع است.

این فعال بازار سرمایه در ادامه می‌گوید: در صورت افزایش سرمایه از محل سود انباشته و اندوخته، سهام جایزه به سبد تعلق می‌گیرد و با توجه به اینکه تعداد سهام آن شرکت در سبد پایه زیاد شده و قیمت سهم به همان مقدار کاهش می‌یابد، تاثیری بر سبد مرجع ندارد. اما در افزایش سرمایه از محل آورده نقدی، به سهام موجود در سبد پایه و مرجع حق تقدم تعلق می‌گیرد. سهامداران در سبد مرجع با پرداخت هزار ریال، حق تقدم‌ها را به سهم تبدیل می‌کنند و این باعث افزایش ارزش سبد مرجع می‌شود.

اما در سبد پایه امکان پرداخت ارزش اسمی سهام و تبدیل حق تقدم‌ها به سهم وجود ندارد. بنابراین برای اینکه سبد پایه نماینده سبد مرجع باقی بماند، بخشی از حق تقدم‌ها و بخشی از دیگر سهام موجود در سبد را به فروش رسانده تا وجه موردنیاز برای تبدیل مابقی حق تقدم‌ها فراهم شود.

این تغییرات هم به‌گونه‌ای انجام می‌شود که نسبت بین سهام، برای سبد پایه و سبد مرجع یکسان شود. تعیین اینکه با فروش چه تعداد از حق تقدم‌ها و سهام دیگر موجود در سبد، نسبت برقرار می‌شود نیز ساده است. کافی است که ارزش سبد پایه پیش از اقدام شرکتی را بر ارزش سبد مرجع پس از اقدام شرکتی تقسیم کرده و حاصل را در تک تک سهام موجود در سبد مرجع ضرب کنیم؛ حاصل تعداد سهام موجود در سبد پایه پس از اقدام شرکتی را نشان می‌دهند.

ذبیحی درباره بعد سوم نیز می‌گوید: مورد سوم بازنگری در سبد مرجع در شرکت بورس است. ممکن است شرکتی دیگر حائز شرایط وجود در شاخص دوره معاملات قراردادهای آتی کالا ۳۰شرکت بزرگ نباشد و حذف شود و شرکت دیگری جای آن را بگیرد، در این حالت ارزش سبد پایه باید درست مثل قبل باشد که سبد پایه، نماینده سبد مرجع باشد. ممکن است شرکتی در صنعتی تازه وارد بورس شود، در این حالت از تعداد سهام سایر شرکت‌ها فروخته شده و برای خرید سهام شرکت ورودی استفاده می‌شود تا سبد پایه باز هم نماینده‌ای از سبد مرجع باشد.

قاعده برد-برد در بازارهای نزولی و صعودی

نگار نظری، مدیر عملیات بازار ابزارهای نوین بورس تهران درخصوص این نحوه تسویه قراردادهای مشتق می‌گوید: تسویه این قرارداد‌ها به دو صورت است، یا به‌صورت نقدی انجام می‌شود یعنی cash settlement یا به‌صورت فیزیکی دلیوری است. در دنیا قراردادهای شاخص cash settlement هستند یعنی به‌صورت نقدی معامله می‌شوند و در زمان سررسید ما به التفاوت قیمت‌های تسویه با ارزش با عدد شاخص که آن روز است جابه‌جا می‌شود. اما به دلیل اشکال شرعی حتما مبنای تعریف قراردادها و اساس تحویل، فیزیکی صورت می‌گیرد، لذا به دنبال یک راهکار جایگزین برای تعریف قرارداد آتی شاخص بودیم.

او ادامه می‌دهد: راهکار اولی این بود که از صندوق‌های شاخص فعلی که سال‌های گذشته در بورس تهران راه‌اندازی شد به‌عنوان دارایی پایه استفاده کنیم. بازدهیِ این صندوق‌ها دقیقا برابر با بازدهی شاخص مرجعشان نیست. در نتیجه اگر قرار بود روی اینها قراردادهای آتی تعریف شود، در این راهکار، امکان انحراف از بازدهی شاخص برای سرمایه‌گذار وجود داشت.

به همین خاطر در مرحله بعد با استفاده از یک سبد که دقیقا بازدهی آن برابر با بازدهی شاخص مرجع باشد که این شاخص می‌توانست از شاخص ۳۰ شرکت بزرگ باشد، ۵۰ شرکت فعال باشد یا حتی شاخص صنایع که در حال حاضر هم دارایی‌های پایه‌ای که تعریف شد، براساس شاخص صنایع و ۳۰ شرکت بزرگ است. نکته دوم اینکه توانستیم شرعی بودن و مجوز آن را از کمیته فقهی اخذ کنیم. این سبد به قدری کوچک شده است که نشان‌دهنده شاخص است و هر زمان شما عدد شاخص را ببیند، دقیقا ارزش سبد پایه خود را محاسبه می‌کنید و تحویل‌پذیر است.

نظری در ادامه می‌گوید: از مهم‌ترین مزایای قراردادهای آتی چه تک سهم و چه سبد سهام بحث اهرمی بودنشان هست. مثلا شما در معاملات نقدی مثل سهام باید ۱۰۰ درصد ارزش معامله را پرداخت کنید تا به‌عنوان مالک شناسایی شوید و بعد امکان فروش آن را داشته باشید.

در صورتی که در ابزارهای مشتق از جمله قراردادهای آتی، شما صرفا درصدی از ارزش معامله را پرداخت می‌کنید که این درصد را خود بورس‌ها تعیین می‌کنند و در اطلاعیه معاملاتی هم به بازار اعلام می‌کنند که این درصد چقدر است و به‌عنوان وجه تضمین یا وجه‌الضمان تعهدی که شما به‌عنوان خریدار یا فروشنده در قراردادهای آتی می‌پذیرید باید پرداخت کنید.

یک قاعده کلی در مورد مشتقات وجود دارد که هر جا بحث تعهد مطرح باشد، بحث پرداخت این وجه‌الضمان بابت تضمین ایفای تعهدات هم وجود دارد. حال در مورد قرارداد‌های آتی چه تک سهم و چه از نوع شاخص یا سبد سهام، چون هر دو طرف متعهد هستند، پس باید این وجه الضمان را هر دو طرف پرداخت کنند.

از مزایای دیگر این قراردادها این است که معامله‌گر هم از بازار صعودی و هم از بازار نزولی می‌تواند منتفع شود. در صورتی‌که اگر بخواهیم آن را با معاملات سهام مقایسه کنیم، صرفا این کسب سود از بازار صعودی است. طبق تعریف این قرارداد من به‌عنوان فروشنده شما به‌عنوان خریدار روی قیمت، روی تعدادی که قرار است با هم توافق می‌کنیم که فروشنده چه چیزی را به خریدار تحویل دهد. ولی تمام این اتفاقات در آینده می‌افتد.

در مورد قرارداد‌های آتی برای بازار نزولی فروشنده سود می‌کند و در بازار صعودی چون خریدار عملا ارزان تر از بازار دارایی را تحویل می‌گیرد که در اینجا مد نظر ما سبد شاخص است، در نتیجه آن سود می‌کند. مزیت دیگر قراردادهای آتی این است که شما نیاز نیست دارایی پایه را در زمان اتخاذ موقعیت فروش داشته باشید.

تعیین مشخصات قراردادهای آتی محصولات کشاورزی در ایران

هدف این مطالعه تعیین مشخصات قراردادهای آتی محصولات کشاورزی در ایران به نحوی است که پس از راه‌اندازی، از امکان موفقیت بالایی برخوردار باشند. جهت تحقق این هدف، تعیین میزان سپرده مورد نیاز، حد مجاز نوسانات قیمت روزانه، طول دوره تحویل، حداقل واحد تغییر قیمت و اندازه قراردادهای آتی زعفران، پسته و برنج به عنوان قراردادهای آتی بالقوه در ایران مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور تعیین مقدار سپرده مورد نیاز و حد مجاز نوسانات قیمت روزانه از یک مدل جدید بهینه‌سازی ارزش در شرایط توأم با مخاطره ( VaR ) با بهره‌گیری از رهیافت نمونه‌برداری ناپارامتری استفاده گردید. همچنین طول دوره تحویل، از طریق شبیه‌سازی قیمتهای آتی روزانه با حداقل مقدار نوسان ممکن تعیین شد. جهت تعیین مقدار حداقل واحد تغییر قیمت و اندازه قرارداد آتی هر محصول نیز نرخ بهره بدون ریسک روزانه و حداقل ارزش متوسط معاملات روزانه یک معامله‌گر در بورس اوراق بهادار تهران ( TSE ) مورد استفاده قرار گرفت. مشخصات تعیین شده در این مطالعه به عنوان مقادیر اولیه پیشنهادی جهت تأسیس و راه‌اندازی یک بازار آتی محصولات کشاورزی در ایران ارائه گردیده است. طبقه‌بندی Jel : Q13, G10

کلیدواژه‌ها

• قراردادهای آتی
• مشخصات قرارداد
• ارزش در شرایط توأم با مخاطره
• رهیافت نمونه‌برداری
• بورس کالای کشاورزی
• ایران

عنوان مقاله [English]

Determining the Specifications of Agricultural Futures Contracts in Iran

The aim دوره معاملات قراردادهای آتی کالا of this study is specification determination of agricultural futures contracts in Iran with high probability of success after establishment. We examined specifications for the margin requirements, daily price movement limits, length of expiration intervals, tick sizes and contract size of saffron, pistachios and rice as potential futures contracts in Iran. A new Value at Risk (VaR) optimization model using a nonparametric sampling approach is used to determine the daily margin requirements and daily price movement limits. Expiration intervals are determined by the simulated daily futures price with the minimum volatility. The daily risk free interest rate and the minimum daily average trading value of a participant in the Tehran Stock Exchange (TSE) are used as benchmarks to determine the minimum tick size and contract size for each commodity. These contract specifications are initial suggested amounts for setting up an agricultural futures market in Iran.
JEL Classification: G10 – Q13

امکان معامله قراردادهای آتی اتریوم فراهم شده است ، زمان درخشش اتریوم فرا رسیده

ErisX معامله قراردادهای آتی حضوری اتریوم را برای تریدرهای آمریکایی بر اساس CFTC تنظیم کرده است اما نقطه عملکرد مثبت مالی آن هنوز به صورت قطعی مشخص نیست. پلتفرم صرافی ارز دیجیتال ErisX در حال راه اندازی معامله قراردادهای آتی اتر (ETH) در آمریکا است و این امر قطعا به دومین محصول از مشتقات ارائه شده از ارز دیجیتال در کشور تبدیل خواهد شد. اعلامیه این خبر تنها چند روز پس از گرفتن مجوز ارز دیجیتال پروژه مستقر در شیکاگو از تنظیم کنندگان مالی نیویورک با پشتوانه Ameritrade متعلق به ErisX تا تاریخ امروز منتشر شد.

به از نقل کوین تلگراف ، معامله قراردادهای آتی بیت کوین در سال ۲۰۱۷ توسط هر دو صرافی Chicago Mercantile و Chicago Board Options آغاز شد که در حال راه اندازی معامله قراردادهای آتی مبتنی بر پول بیت کوین بودند.

این خبر پس از یک سال تخمین زدن در مورد زمان شروع کار احتمالی قراردادهای آتی اتریوم در بازار آمریکا منتشر شد. در کنار این احتمالات، بحث‌هایی نیز در مورد زمان احتمالی راه اندازی آن بر اساس طبقه بندی نظارتی اتریوم مطرح بود. این بحث‌ها در مورد نحوه دسته بندی توکن‌های اتر در رده کالاها و یا یک مقوله امنیتی بودند.

یکی از مقامات عالی رتبه در حیطه کمیسیون اوراق بهادار و صرافی‌ها، در گذشته اتر را در دسته‌ای خارج از عناوین امنیتی طبقه بندی کرده بود. در واقع Heath Tarbert، رئیس کمیسیون معاملات قراردادهای آتی کالاها، پیش بینی کرده بود که قراردادهای آتی اتریوم می‌توانند تا سال ۲۰۲۰ وارد بازار آمریکا شوند و این پیش بینی با توجه به اعلامیه ErisX تصدیق شد.

جزئیات قراردادهای آتی اتریوم

عقدنامه قراردادهای آتی ErisX یک محصول فیزیکی از عقدنامه قراردادهای آتی تولیدات است که بر پایه جفت معاملاتی ETH/USD قرار دارد. بر اساس اعلامیه منتشر شده در مورد زمان این راه اندازی در یکی از پست‌های بلاگ متعلق به یک شرکت، برنامه انقضای معامله قراردادهای آتی اتریوم به صورت ماهیانه و همچنین فصلی است.

با توجه به ساماندهی فیزیکی که برای چنین فرایندی به انجام رسیده است، معامله قراردادهای آتی اتریوم شاهد میزان زیادی از مبادلات توکن‌های اتر زیرساختی در زمان انقضای عقدنامه‌ها خواهند بود. همچنین قراردادهای آتی تازه معرفی شده اتر در کنار پلتفرم بازار مبتنی بر اتریوم اجرا خواهند شد. دلیل بالقوه انجام چنین کاری اطمینان حاصل کردن از شفافیت عملکرد این روند در هنگام به دست آوردن اطلاعات مربوط به حیطه قیمت‌ها، علاوه بر فرایند در گرو گذاشتن معاملات است. در ایمیلی به کوین تلگراف، Thomas Chippas، مدیرعامل ErisX دلیل ساماندهی فیزیکی این فرایند را با توجه به تقابل با زیرساخت‌های قراردادهای آتی مبنی بر پول نقد توضیح داد و اظهار کرد:

یک عقدنامه پایه ریزی شده فیزیکی نقشی منحصر به فرد را در بازار بازی خواهد کرد. اول این که قراردادی که به صورت فیزیکی سامان داده شده میزان ریسک اولیه را کاهش می‌دهد. یک خریدار تسهیلات آتی دارایی واقعی زیرساخت قرارداد مشتق را دریافت می‌کند نه یک مبلغ تقریبی مبنی بر این شاخص را که به طور کامل قیمت دارایی آماده سازی شده را دنبال نمی‌کند.

با وجود تمام هزینه های اضافی بخش تحویل و هزینه‌های کارگزاری، نیاز به کشف قیمت بالقوه، نقش مهمی را در راستای تصمیمات این صرافی با هدف سامان‌دهی فیزیکی به جای سامان‌دهی مبنی بر پول نقد در رابطه با عقدنامه قراردادهای آتی اتریوم برای Chippas ایفا کرد. او در ادامه توضیح داد:

بر اساس قرارداد اتریوم ما، دارندگان اتریوم می‌توانند از آن به عنوان وثیقه استفاده کنند و اتریوم را به بخش ترخیص کالای گمرک واریز کنند و یک تجارت را آغاز کنند. برای استفاده از محصولات سامان‌دهی شده بر اساس پول نقد، دارندگان اتریوم باید در ابتدا در جایی دیگر اتریوم را به پول نقد تبدیل کنند و ریسک بازار و هزینه‌های این کار را متحمل شوند. راه دوم این است که می‌توانند این پول نقد را توسط پست ارسال کنند تا بتوانند معاملات سامان‌دهی شده بر اساس پول نقد را به انجام برسانند و این درحالیست که همچنان اتریوم را در دست دارند و باید هزینه چنین ناکارآمدی را نیز متحمل شوند.

طبق اعلامیه ErisX، قراردادهای آتی اتریوم که جدیدا راه اندازی شده از سیستم مرکزی حد سفارش (CLOB) این پلتفرم استفاده خواهد کرد. فعالیت موتور تطبیق CLOB در راستای دموکراتیک کردن بازار برای ErisX بوده و هدف آن فراهم کردن قابلیت دسترسی مساوی برای تمامی مشارکت کنندگان است. گزیده‌ای از بلاگ این کمپانی در رابطه با توضیحات مربوط به مزایای موتور CLOB عنوان می‌کند که:

سیستم‌های CLOB‌ به تمامی شرکت کنندگان این امکان را می‌دهند تا بتوانند بدون نیاز به تاییدیه‌های جدید و اختصاصی از جانب هر یک از طرفین متعلق به کشورهای مختلف با یکدیگر معامله کنند و برنامه نظارتی ما در راستای جلوگیری از فعالیت‌های مخل و مخرب در حال کار کردن هستند. سیستم‌های CLOB در بازارهای کالای سنتی با استفاده از یک موتور تطبیق که وظیفه استفاده از الگوریتم تطابق قیمت/زمان را دارد به کار برده می‌شوند.

با این حال، Chippas احتمال ارائه یک محصول عقدنامه قراردادهای آتی اتریوم که سامان‌دهی شده بر اساس پول نقد است را در آینده رد نکرد و افزود:

ما فکر می‌کنیم که محصول سامان‌دهی شده بر اساس پول نقد نیز نقش خاص خود را در این روند خواهد داشت. علاوه بر محصولات بالقوه اتریوم، ما در حال کار کردن بر روی ایده‌های منحصر به فرد دیگری نیز هستیم و در صورت تایید نظارتی، انتظار داریم تا پایان امسال راه اندازی شوند.

چه بر سر قیمت اتر خواهد آمد؟

هنگامی که صحبت از احتمال عقدنامه قراردادهای آتی اتریوم توسط CBOE در اواخر سال ۲۰۱۸ به میان آمد، برخی از تفسیرکنندگان فضای ارز دیجیتال این بحث را مطرح کردند که چنین توسعه‌ای تا حد قابل توجهی بر قیمت نقدی اتر تاثیر خواهد گذاشت. دلیل این امر این بود که معرفی مشتقات چنین فرایندی به تریدرها این امکان را می‌دهد تا بتوانند شرط‌های خرید و یا فروش استقراضی بر روی قیمت آینده یک دارایی این‌چنینی قرار دهند. فضای ارز دیجیتال از اواخر سال ۲۰۱۸ به نحوی تغییر کرده است اما هنوز هم همان سوال‌ها در رابطه با پیامدهای محتمل معامله قراردادهای آتی اتر در زمینه قیمت نقدی این دارایی وجود دارند.

از دید David Grider، یکی از تحلیلگران ارشد پژوهش در شرکت تحقیقات بازار Fundstrat Global Advisors، تسهیلات ارائه شده توسط قراردادهای آتی اتریوم ErisX نشان دهنده رویدادی ناگوار برای زیرساخت قیمت نقدی اتر است. بر اساس گفته‌های Grider، ErisX در راستای تاثیرگذاری قابل توجه بر روی قیمت‌های ETH به اندازه کافی به نقدینگی برای عقدنامه‌های قراردادهای آتی توجه نمی‌کند. او به کوین تلگراف گفت:

در بلند مدت، می‌توان گفت قراردادهای آتی تاثیرات منفی بر روی قیمت‌ها دارند زیرا سرمایه‌گذاران گاوی یا همان سرمایه‌گذاران کلان دیگر نیازی به خرید زیرساختی ندارند. همچنین می‌توان گفت این روند به خرس‌ها یا همان افرادی که منتظر پایین آمدن قیمت‌ها هستند این امکان را می‌دهد تا قیمت‌ها را پایین نگه دارند. ما شاهد چنین اتفاقی برای بیت کوین در دسامبر سال ۲۰۱۷ بودیم اما نباید فراموش کرد که در آن زمان حباب قیمت‌های کاذب در بیشترین میزان ممکن در حال تاثیرگذاری بر بازار بود. این دیدگاه مد نظر من در این رابطه نیست. دیدگاه من این است که قراردادهای آتی نقدینگی بیشتری به بازار اضافه می‌کنند و این امر دارایی‌ها را از ریسک دور کرده و تاثیرات مثبتی بر روی ارزیابی‌ها خواهد داشت. در مجموع، ورود اتریوم به بازار آمریکا اتفاق خوبی است و من بر این باورم که تقاضا برای اتریوم با گذشت زمان و به آرامی همانند بیت کوین افزایش خواهد یافت.

با صرف نظر کردن از توانایی سرمایه گذاران معامله قراردادهای آتی در راستای ورود به موقعیت‌های فروش استقراضی، که به گفته تحلیلگر بازار ارز دیجیتال به نام Mati Greenspan در سال ۲۰۱۸ یک مولفه مهم کشف قیمت است، قراردادهای آتی اتریوم ErisX نیز در راستای گسترش پتانسیل اتر و در معرض دید قرار دادن این پتانسیل برای تعداد بیشتری از سرمایه گذاران در تلاش هستند. مشارکت کنندگان مورد نظر این بازار که مایل به نگه داشتن دارایی واقعی نیستند می‌توانند با خرید و یا فروش استقراضی بر اساس قیمت آینده اتر در روند جریان بازار اتر قرار بگیرند.

اگر فرایند مشاهده شده در عملکرد سایر پلتفرم‌های مشتق مثل Bitfinex مورد استقبال قرار بگیرند، ممکن است ErisX شاهد به انجام رسیدن اکثریت قریب به اتفاق شرط های خرید استقراضی باشد. همانطور که در گذشته نیز کوین تلگراف این موضوع را گزارش کرده است، نمودار خریدهای استقراضی اتریوم در Bitfinex بسیار غیرقابل پیش بینی و سهمی وار است و از آغاز سال به صورت مداوم در حال افزایش هستند.

آیا اتر به اندازه کافی بالغ شده است؟

با توجه به حجم سرمایه گذاری در بازار ارز دیجیتال مربوط به حوزه اتر، معمولا هر تغییر قابل توجهی در میزان ارزش اتریوم در یک بازه زمانی کوتاه بر روی بسیاری از پروژه‌های ارز دیجیتال تاثیر می‌گذارد. بازار خرس یا رکودی سال ۲۰۱۸ به صورت تاثیرگذاری موجب از بین رفتن مدل اولیه مبنی بر ارائه کوین برای جمع آوری بودجه شد و تاثیر منفی شدیدی بر ارزش بسیاری از استارت آپ‌های ارز دیجیتال گذاشت.

اخیرا وقایع پنجشنبه سیاه یعنی هنگامی که قیمت اتر ۵۰ درصد سقوط کرد، منجر به یک جریان سودآوری فرصت طلبانه در MakerDAO شد. با توجه به وجود موج عظیمی از واریزی‌ها باز هم این پروژه خسارت وارده را در حدود ۶.۶۵ میلیون دلار در حیطه Dai استیبل کوین‌ها اعلام کرد.

گذشته از پیامد‌های احتمالی حوزه قیمت، مسئله بلوغ اتر به عنوان یک دارایی نیز مطرح می‌شود. سرمایه گذاری بازار بیت کوین در زمان آغاز قراردادهای آتی BTC در دسامبر سال ۲۰۱۷ در آمریکا به ۳۰۰ میلیارد دلار رسید. با این حال، بزرگ‌ترین ارز دیجیتال هم مثل سایر ارزهای دیجیتال در بازار، بخش زیادی از ارزش خود را نسبت به اواخر سال ۲۰۱۷ از دست داده است و اکنون در حدود ۱۷۴ میلیارد دلار سرمایه در خود جای داده است و سقف بازار اتر تنها یک هشتم بیت کوین بوده و به اندازه ۲۲ میلیارد دلار می‌باشد. Chippas در مورد بلوغ اتر به عنوان کالای معامله قراردادهای آتی در آمریکا گفت:

اتریوم دارای کاربردها و موارد استفاده واقعی، به همراه مردم و جامعه هدف واقعی، شرکت‌ها و دولت‌هاست که همگی در حال شروع کردن فعالیت خود در راستای استفاده کردن از این شبکه هستند. ساختار بازار اتر شباهت‌های زیادی با بازارهای کالای موجود دارد و ما معتقدیم که ملزومات و معیارهای موجود در این بازارها در زمینه اتر نیز قابل اجرا هستند.

بر اساس گفته‌های Chippas، روند معامله قرارادادهای آتی اتریوم در ErisX بیشتر در راستای پیشرفت اتر برای دیده شدن آن توسط سرمایه گذاران کمک خواهد کرد. او افزود:

ما معتقدیم که قراردادهای آتی اتر مشارکت کنندگان گسترده‌تری را به این بازار خواهد آورد و همچنین، تنوع اهداف تجاری و افق زمانی را به همراه خواهد داشت. به عنوان یکی از این دست آوردها می‌توان به بازارهای مقاوم تر و ابزارهای توسعه یافته مدیریت خطر و سایر موارد اشاره کرد.

با وجود اینکه معامله قراردادهای آتی اتریوم در آمریکا هم‌اکنون امری واقعی و قابل لمس است اما ممکن است مشتقات محصولات سایر آلتکوین‌ها هنوز هم نیاز به زمان زیادی برای ظهور داشته باشند. هنگامی که در رابطه با احتمال تایید ۱۰ آلتکوین برتر معامله قراردادهای آتی توسط CFTC پرسیدیم، Grider پاسخ داد که:

قانون گذاران یا در اصطلاح رگولاتورها به آلتکوین‌ها و یا هیچ دارایی دیگری اجازه نمی‌دهند تا به این امر دست یابد زیرا معتقدند که این دارایی‌ها در راستای به دست گرفتن و تاثیرگذاری در بازار و معاملات آمریکا بسیار مستعد هستند. پاسخ واقعی به اندازه و گستردگی بازار، میزان نقدینگی و نقطه هدف یا تمرکز شناور بازار بستگی دارد. بیت کوین و اتریوم دو دارایی بزرگ حوزه ارز دیجیتال هستند.

چگونه از بورس زعفران بخریم؟

زعفران یکی از گران‌ترین و با ارزش‌ترین محصولات کشاورزی است که از مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران به حساب می‌آید. این محصول در بورس کالا عرضه شده است و دارندگان کد کالایی می‌توانند به راحتی این طلای سرخ را بخرند.

به گزارش تجارت‌نیوز، بورس کالا میزبان محصولات کالایی مختلفی است و با توجه به مصوبه وزارت صمت برای کاهش قیمت‌گذاری دستوری، محصولات جدید وارد بورس کالا می‌شوند.

بهار سال ۱۳۹۷ بود که معاملات طلای سرخ برای زعفرانکاران، کشاورزان و سرمایه‌گذاران آغاز شد. پس از آن معاملات آتی زعفران تا پایان شهریور با راه‌اندازی سه سررسید شهریور، آبان و دی ماه ۹۷ پیگیری شد و همچنان ادامه دارد.

قرار داد آتی زعفران چیست؟

قرار داد آتی زعفران یکی از انواع قراردادهای آتی به شمار می‌آید که از سال ۹۷ وارد بازار بورس کالا شد. در حال حاضر زعفران مورد تائید بورس کالا، زعفران رشته‌ای بریده ممتاز و زعفران رشته‌ای درجه یک تعیین‌شده که بر اساس استاندارد مشخص‌ شده از سوی بورس کالا است. در بازار آتی، هر سررسید نماد مشخصی در تابلو معاملات دیده می‌شود که شامل نام کالا، ماه و سال قرارداد است.

تمامی کشاورزان می‌توانند محصول خود را وارد بورس کالا کنند. اما محصول و شرایط ورود باید به تایید بورس کالا برسد. از سوی دیگر تمامی افرادی که کد بورسی دارند می‌توانند قرار داد این محصول را به صورت سر رسید خریداری کنند.

چگونه کد بورسی کالایی بگیریم؟

افراد حقیقی (افراد عادی) باید فرم درخواست کد مشتری نزد کارگزاری را تکمیل و تصویر شناسنامه و کارت ملی را که توسط کارگزار برابر با اصل شده باشد، تحویل دهند.

مشتریان حقوقی نیز باید بعد از تکمیل فرم درخواست کد مشتری نزد کارگزار، مدارک هویتی شرکت را شامل اساسنامه شرکت، روزنامه رسمی آخرین تغییرات شرکت، آخرین روزنامه رسمی در خصوص اعضای هیات‌مدیره و دارندگان امضای مجاز شرکت و همچنین شناسنامه و کارت ملی صاحبان امضای مجاز و کلیه اعضای هیات‌مدیره و مدیرعامل شرکت، ارائه کنند. در ادامه، همه این موارد باید توسط کارگزار برابر با اصل شود.

مشتریان حقوقی، همچنین باید مدارک مالی شرکت را ارائه کنند. این مدارک شامل اظهارنامه مالیاتی آخرین دوره مالی، کد اقتصادی و صورت‌های مالی آخرین دوره مالی شرکت می‌شود. ارائه گزارش حسابرس رسمی و بازرس قانونی و مجوزهای فعالیت شرکت از جمله پروانه بهره‌برداری نیز ضروری است.